Zes Verdachten
heeft net als debuut gevoelige thematiek

... Het is een grote verdienste van Swarup dat hij complexiteit van corruptie inzichtelijk kan maken voor een groot publiek ...

Op 12 mei presenteerde Vikas Swarup zijn tweede roman Zes Verdachten in reisboekhandel De Evenaar in Amsterdam. ‘Hoe vond u de Negen Straatjes?’ vraagt een medewerker van De Evenaar om de ongemakkelijke stilte te doorbreken die volgt op zijn binnenkomst. Zijn ogen verraden dat hij zich afvraagt waar de medewerker het over heeft. ‘De winkelstraatjes hierachter’, verduidelijkt ze. Natuurlijk heeft hij geen idee. In sneltreinvaart trekt hij in tien dagen door Europa om zijn nieuwe roman te promoten. Barcelona. Londen. Kopenhagen. Berlijn. Geen tijd dus om rustig rond te scharrelen door de winkelstraatjes vol exclusieve boetiekjes.

  Vaart en spektakel

Het hoge tempo van Swarup’s promotietournee weerspiegelt de vaart van zijn nieuwe roman. Vlot en beeldend portretteert hij zes mensen die verdacht worden van de moord op de playboy Vivek ‘Vicky’ Rai, zoon van de minister van Binnenlandse Zaken van de deelstaat Uttar Pradesh. Hij wordt doodgeschoten op een feest ter ere van het uitblijven van vervolging voor een moord die hij wél heeft gepleegd, op een barmeisje dat hem weigerde een drankje in te schenken in een trendy restaurant in New Delhi. Bij zes mensen op het feest wordt een pistool gevonden dat het moordwapen kan zijn: een corrupte bureaucraat, een Amerikaanse toerist, een tribale inwoner van de Andaman-eilanden, een actrice uit Bollywood en een ambitieus politicus. Terwijl Swarup hun levens, betrokkenheid en motieven ontrafelt, kijkt iemand anders mee die met een scherpe blik op de Indiase samenleving de ware toedracht onthult.
De vaart van het boek neemt soms wel erg groteske vormen aan, waardoor de lezer zich soms in een James Bond-film waant. Daardoor is het verhaal niet altijd even geloofwaardig, terwijl Swarup benadrukt weliswaar fictie te schrijven, maar de realiteit als uitgangspunt te nemen. Maar door de grote vaart en soms spectaculaire ontwikkelingen is het boek wel leesbaar en toegankelijk voor een groot publiek. Met eenzelfde vaart en vlotheid beschrijft Swarup de diepgewortelde corruptie in de Indiase samenleving. Het is een grote verdienste van Swarup dat hij de complexiteit van de wijdverspreide en verlammende corruptie inzichtelijk kan maken voor een groot publiek. En het blijft hangen: het is aan de ene kant om je rot te lachen, en aan de andere kant om te huilen.

  Geen literaire roman

Tijdens zijn presentatie zegt Swarup dat hij heel bewust gekozen heeft voor het genre van het spannende boek, om te breken met de gewoonte van Indiase auteurs om de samenleving te beschrijven in literaire romans. Literatuur volgens de gevestigde normen moge dan kwalitatief goed en verheven zijn, het heeft als bezwaar dat het soms moeilijk en voor een beperkt publiek toegankelijk is. Swarup’s Zes Verdachten is een page-turner. Ondanks de soepele taal en snelle beelden, zijn de karakters zelden puur slecht of goed. In zijn debuutroman Q & A (2005) waren zijn karakters meer zwart-wit, aldus Swarup. In Zes Verdachten bevinden zij zich meer in het grijze gebied. De zes verdachten in het boek staan elk model voor verschillende typen mensen in de Indiase samenleving. Maar, benadrukt Swarup, hij heeft geen volledigheid nagestreefd met zijn typeringen, noch een dwarsdoorsnede van de Indiase samenleving willen geven. En de typering van degene die de moord op Vivek Rai gepleegd blijkt te hebben, is ook geen politiek of sociaal statement over wie deugt en wie niet.

  Drie geruchtmakende rechtszaken

Een rode draad in Zes Verdachten is recht en onrecht. Swarup vertelt dat in het bijzonder drie geruchtmakende rechtszaken die in India speelden hem inspireerden bij het schrijven van zijn boek. Allereerst de zaak van filmster Salman Khan. In 1998 jaagde Khan op een bedreigde diersoort bij een feestje tijdens filmopnames. Na jarenlange rechtszaken is Khan uiteindelijk veroordeeld, maar beroepszaken lopen nog steeds. Ten tweede de zaak Jessica Lall. Zij werkte in een exclusief restaurant in New Delhi achter de bar. Toen Manu Sharma in 1999 het restaurant bezocht en vanwege sluitingstijd geen drankje meer kreeg van Lall, schoot hij haar ter plekke dood. Hoewel zijn schuld vaststond, wist zijn vader Venod Sharma, invloedrijk politicus in de deelstaat Haryana, zijn veroordeling jarenlang te voorkomen. Pas eind 2006 kreeg Manu Sharma alsnog levenslange gevangenisstraf. Ook hiertegen tekenden zijn advocaten beroep aan, maar in april van dit jaar bevestigde het Indiase Hooggerechtshof het vonnis. Ten slotte diende de zaak Sanjeev Nanda als inspiratie voor Zes Verdachten. Deze jonge zakenman uit Mumbai reed in 1999 op een groep mensen in. Hij reed veel te hard en zat met alcohol op achter het stuur. Zes mensen vonden de dood bij deze aanrijding. Zijn invloedrijke vader, admiraal Suresh Nanda, zorgde er via zijn contacten voor dat zijn zoon jarenlang niet veroordeeld werd. De zaak werd steeds meer een testcase of het Indiase rechtssysteem in staat zou zijn om rijke, invloedrijke mensen te veroordelen. Na jaren van omkoping, afpersingen bedreiging van getuigen lukte het toch om Sanjeev te veroordelen.

  Positieve boodschap

Deze drie zaken verenigen zich in het personage Vivek Rai. Hij leeft alsof hij boven de wet staat. Hij heeft soortgelijke zaken op zijn geweten, waar hij telkens mee is weggekomen. Wie macht, contacten en geld heeft, hoeft zich nergens wat van aan te trekken. Ook blijkt dat de wereld rondom de personages door en door corrupt is. Maar uiteindelijk moet Vivek Rai toch een prijs betalen voor zijn wandaden en wetteloze levensstijl. De hoogste prijs bovendien: zijn leven. Hoe slecht en gewetenloos Vivek Rai ook was in zijn leven, het blijft moord. Dus moet de dader gevonden en veroordeeld worden. Dat blijkt een ingewikkelde zaak, maar uiteindelijk komt de waarheid aan het licht. Daarmee geeft Swarup een positieve boodschap af met zijn boek, die het belang van een goed werkend rechtssysteem onderstreept: hoe corrupt een samenleving ook is en hoe lang het ook duurt, uiteindelijk zal het recht zegevieren.

  Poverty porn

Die positieve boodschap in Zes Verdachten, en de nadruk die Swarup daarop legt bij zijn boekpresentatie, is niet toevallig. Vooral de film Slumdog Millionaire en in geringere mate zijn boek Q & A dat ten grondslag lag aan de film, kregen aanvankelijk veel kritiek in India. De nadruk zou teveel liggen op de negatieve aspecten van de Indiase samenleving. Daarmee zou het verhaal een vertekend beeld geven, niet passend bij het moderne India dat zo'n voortvarende groei doormaakt.
De term poverty porn viel regelmatig in recensies. Swarup is nog net niet uitgemaakt voor landverrader, maar hij heeft wel veel Indiërs op de ziel getrapt. Na de acht Oscars voor de film Slumdog Millionaire sloeg de binnenlandse kritiek onmiddellijk om in trots. India was maar weer mooi even op de kaart gezet! Ook in de sloppenwijk Dharavi, waar een groot deel van het verhaal zich afspeelt, was het groot feest. In de tijd daarna leefde in Dharavi het gevoel dat er in de wereld meer acceptatie van sloppenwijken was ontstaan. Die acceptatie ligt in India zelf nog altijd erg gevoelig. Vanwege alle ophef rondom het verhaal van Q & A en Slumdog Millionaire, was Swarup erop gebrand om met zijn tweede roman een heel duidelijke positieve boodschap te geven. Dat neemt niet weg dat hij ook in Zes Verdachten een gevoelige thematiek aanroert: de diepgewortelde corruptie en de kwetsbaarheid van het recht.

  Literaire vrijheid?

Vanwege het gevoelige thema in Q & A zou het niet ondenkbaar zijn dat Swarup, die sinds 1986 werkzaam is op diverse ambassades en consulaten over de hele wereld, in zijn diplomatieke carrière hinder heeft ondervonden door zijn boek. Superieuren hadden er ongetwijfeld moeite mee dat hij als medewerker van een belangrijk overheidsinstituut als de diplomatieke dienst een dergelijk boek had geschreven. Bij de boekpresentatie vraagt iemand of hij op een zijspoor is gezet in de Indiase diplomatieke dienst, door plaatsing op het relatief onbetekenende consulaat van Osaka in Japan. Swarup lacht. Zijn superieuren hebben volgens hem gezegd dat hij kan schrijven wat hij wil: het is literaire vrijheid. Toch heeft Swarup wel vooraan in zijn nieuwe boek de zin moeten opnemen dat ondanks het werk van de auteur voor de Indiase overheid, geen van de opvattingen die in het boek worden geuit, gezien moeten worden als opvattingen van de Indiase overheid.

  Haast

Het boek en de thematiek roepen nog heel veel vragen op bij de aanwezigen in De Evenaar. Maar daarvoor heeft Swarup geen tijd meer. Hij heeft haast. Altijd haast lijkt het wel. Zes Verdachten schreef hij in twee maanden tijd. En voor zijn Europese tournee heeft hij slechts tien dagen de tijd om het hele continent aan te doen. Bij thuiskomst moet hij weer aan het werk op het consulaat en daarnaast is hij met diverse Indiase en Amerikaanse filmproducenten in gesprek over de verkoop van de rechten van Zes Verdachten voor verfilming. Ook schrijft hij alweer aan een nieuwe roman. De aanwezigen in de boekhandel kunnen daarom niet anders doen dan Swarup danken voor zijn komst. En hem vergeven dat hij de Negen Straatjes niet kent.