Discriminatie, maar ook goede voorbeelden

Nu water in India schaarser wordt, zijn Dalits steeds vaker mikpunt van discriminatie bij gemeenschappelijke waterpompen of -putten. Ze moeten in een aparte rij staan, worden uitgescholden of moeten wachten tot de dominante kasten hen voor zijn geweest. In de afgelopen twee jaar werden in India zeker veertien Dalits gedood bij conflicten om water. Gelukkig zijn er ook plekken waar Dalits niet worden achtergesteld en conflicten uitblijven.

Wereldwijd hebben bijna een miljard mensen - dat is een op de zeven burgers van de wereldbevolking - geen toegang tot veilig (drink)water. Daarvan leven er 218 miljoen in India. Nog eens 839 miljoen mensen hebben in India geen goede sanitaire voorzieningen. De Wereldbank schat dat 21 procent van de besmettelijke ziektes in India ontstaat door verontreinigd water. In India overlijden bijvoorbeeld dagelijks meer dan zestienhonderd mensen, vooral kinderen, aan diarree. Ter vergelijking: dat is evenveel als wanneer er elke vier uur een jumbojet vol kinderen zou neerstorten. Vooral Dalits zijn daar als armste en meest gediscrimineerde bevolkingsgroep de dupe van. ‘Niet het tekort aan water, maar ongelijke machtsverhoudingen, ongelijkheid en armoede zijn de oorzaak Waterschaarste treft vooral Dalits van de watercrisis,’ staat er in een rapport over water van het United Nations Development Programme (UNDP). Een artikel in het International Journal of Rural Management uit 2007 bevestigt dat beeld en laat zien dat waterschaarste de discriminatie en uitsluiting van Dalits bovendien verhevigt. Lokale ‘kastenregels’ en gebruiken spelen daarbij een grotere rol dan de daadwerkelijke beschikbaarheid van water.

  Tijdrovend en vernederend

In 71 procent van de gevallen staat er in de wijken van Dalits, die in aparte delen van dorpen wonen, geen eigen waterpomp. Zij moeten gebruik maken van de waterpomp of waterput van de dominante kasten, soms kilometers ver weg. Daarbij lopen ze tegen allerlei discriminerende maatregelen aan, waarbij soms zelfs geweld wordt gebruikt. Zo is het een ongeschreven regel dat mensen uit de dominante kasten voorrang hebben bij het halen van water. Dalits moeten dan in een aparte rij wachten. Als hun water per ongeluk op anderen spat, die daardoor ‘verontreinigd’ zouden worden, krijgen ze de wind van voren en worden ze uitgescholden, weggejaagd of geslagen. Volgens onderzoek speelt dat nu al in bijna de helft van de dorpen. In een derde van alle dorpen in India mogen Dalits de watervoorziening zelfs helemaal niet gebruiken: zij moeten maar afwachten tot iemand van een ‘reine’ kaste wat water voor ze put.

DE PRIJS VAN WATER Van water een mensenrecht maken kost twintig miljard dollar per jaar. Dat is evenveel als het bedrag dat wekelijks wereldwijd aan militaire doeleinden wordt besteed, en minder dan wat Europeanen en Amerikanen uitgeven aan ijsjes of voer voor huisdieren. Het waterprobleem laten voortbestaan kost echter negen keer meer dan het oplossen. De Wereldgezondheidsorganisatie berekende dat een investering van één dollar in water en sanitatie gemiddeld acht dollar oplevert door de vermindering van ziektekosten en een stijging van de productiviteit. In India gaan intussen stemmen op om gratis watervoorziening af te schaffen, omdat dit ‘verspilling’ tegen zou gaan. Montek Singh Ahluwalia (hoofd van de Planning Commission) zei in november 2010 op het World Economic Forum dat de Indiase overheid een ‘redelijke prijs’ moet gaan vragen voor water. De allerarmsten kunnen hier dan via subsidie korting op krijgen. Maar meestal vallen Dalits buiten dit soort regelingen vanwege discriminatie tegen hen.

Water halen is traditioneel de taak van de vrouwen in India. Dalit-vrouwen en -meisjes zijn dan ook veel tijd kwijt aan het halen van water. Tijd die niet besteed kan worden aan activiteiten om inkomen te verwerven, voor de kinderen te zorgen of onderwijs te volgen. In de deelstaat Madhya Pradesh is de situatie het ergst: daar is driekwart van de Dalit-vrouwen en -meisjes elke dag meer dan vier uur bezig met het halen van water om te drinken, zich te kunnen wassen en voor huishoudelijk gebruik. En dan nóg hebben ze veel minder water dan de veertig liter per persoon waar een Indiër gemiddeld behoefte aan heeft. Misschien voldoende om te drinken, maar vaak lang niet genoeg voor de rest. De Dalit-vrouwen moeten in Madhya Pradesh ook bijna altijd in een aparte rij wachten tot de vrouwen uit de dominante kasten water hebben gehaald.

  Conflicten

De journalist Richard Mahapatra van het tijdschrift Down to Earth was in december vorig jaar bij de protestdemonstratie in Delhi, waar veertigduizend Dalits op de been waren om te vragen om gelijke rechten op drinkwater. In zijn artikel "Injustice gets nastier" schrijft hij dat de daar aanwezige leiders van Dalit-organisaties een interessant punt maken: de verslechtering van het milieu en de afwezigheid van democratie verergert de discriminatie van Dalits. ‘Eerder was er ook discriminatie, maar er was voldoende water. Door milieuproblemen droogden waterbronnen op. Deze werden door de overheid vervangen door handpompen en putten die het water uit diep gelegen aardlagen halen. Meestal werden deze geplaatst op plekken waar de mensen van dominante kasten woonden.’ Inmiddels is hierdoor het grondwaterpeil gezakt, en staan duizenden pompen droog. ‘Er is in veel gebieden maar de helft van het jaar voldoende water. Door een gebrek aan water en de afwezigheid van alternatieve waterbronnen, kunnen de conflicten over het beschikbare water hoog oplopen,’ aldus Mahapatra. Bij die conflicten trekken Dalits vaak aan het kortste eind. Zoals onderzoek na onderzoek aantoont, zorgen de ‘kasteregels’ ervoor dat Dalits pas hun water krijgen als alle anderen aan hun trekken zijn gekomen.

  De oplossing van Mastapur

Maar het kan ook anders. In het dorp Mastapur in Madhya Pradesh volgen de vrachtwagens met noodwatertanks om de pompen bij te vullen sinds twee jaar een vaste route, waarover is beslist door een comité waarin mensen van alle kasten zitten. De eerste stop is de ‘wijk’ waar de Dalits wonen. ‘Dit werkt heel bevrijdend voor Dalits,’ zegt Sanjay Singh van de maatschappelijke organisatie Parmath in Mastapur. ‘Het heeft ze aangemoedigd om meer deel te nemen aan het politieke proces.’ Er is in de twee jaar in Mastapur nog geen enkel conflict over water uitgebroken.

  Water een mensenrecht?

‘Toegang tot schoon water is een menselijke basisbehoefte, en daarom een fundamenteel mensenrecht,’ vond Kofi Annan, voormalig secretaris-generaal van de Verenigde Naties (VN). Toch duurde het lang voordat toegang tot water erkend werd als mensenrecht. Op

DALITS BEBOET VOOR HET DRINKEN VAN WATER Drie Dalits uit de deelstaat Rajasthan hebben door de sarpanch (burgemeester) van hun dorp ieder een boete opgelegd gekregen van vijftienduizend Indiase roepies, ongeveer 250 euro. ‘We dronken water uit de publieke waterpomp die wordt gebruikt door onze Meghwal-kaste,’ vertelt een van de drie, Beer Balram. ‘Gheesu Khan, die ook in het dorp woont, vulde zijn waterpotten vlakbij ons. Er spatte wat water op zijn potten en toen begon hij met ons te vechten. Daarna riep hij de burgemeester, die ons de boete oplegde’, aldus Balram. Toen de Dalit-gemeenschap hiertegen protesteerde, werden enkelen van hen in elkaar geslagen door aanhangers van Gheesu Khan. De drie Dalits hebben een aanklacht ingediend bij de politie. Bron: Hindustan Times, 15 oktober 2010

het laatste Wereldwaterforum in Istanbul (maart 2009) werd water in de slotverklaring, die door bijna honderd ministers en 25 duizend deelnemers werd goedgekeurd, enkel een ‘fundamentele menselijke behoefte’ genoemd. Op een alternatief forum was er overigens veel kritiek op de prominente rol die watermaatschappijen op de officiële bijeenkomst speelden.
De Mensenrechtenraad van de VN stelde eerst drie jaar lang een onafhankelijk expert aan om het thema 'verder te bestuderen', voordat zij in september 2010 toegang tot water en sanitaire voorzieningen eindelijk als mensenrecht betitelde. Dit was een belangrijke stap. Landen die het Internationale Convenant over Economische, Sociale en Culturele Rechten hebben getekend, waaronder ook India, kunnen hun verantwoordelijkheid om alle burgers te voorzien van water en sanitatie niet meer ontduiken. Ook is toegang tot drinkbaar water en sanitatie één van Millenniumdoelen: in 2015 wil de internationale gemeenschap dat het aantal mensen dat geen toegang heeft tot drinkbaar water en sanitatie met de helft verminderd is ten opzichte van het jaar 2000. Maar zelfs als dit Millenniumdoel gehaald wordt, wat nu al wordt betwijfeld, zijn er nog miljoenen mensen die niet voldoende veilig water hebben. Zij kunnen maar beter het voorbeeld van Mastapur volgen.