'And on your right, a slum dweller!'

  Sloppenwijktours

‘Mijn naam is Ravi en ik ben jullie gids voor vandaag.’ Ravi, gekleed in een blauw T-shirt met de ‘R’ van Reality Tours in een vette zwarte letter, is negentien jaar oud. Nonchalant slentert hij vooruit en gidst de groep - twee Indiase vrouwen, een Zwitserse sociaal werker en mij - de woonwijk in. We komen voorbij een wirwar van waslijnen en hoogspanningsdraden die boven onze hoofden hangen. De kleine huisjes zijn geschilderd in groene en blauwe pastelkleuren. Achter een van de gordijnen zit een vrouw gehurkt en snijdt rauwe vis in stukken op de koele grond. Het bloed stroomt tussen haar voeten. Het huisje is piekfijn ingericht met een hindoe-altaar boven de televisie. ‘De mensen van Dharavi hebben niet veel, maar je kan erop wedden dat iedere familie een televisie heeft,’ zegt Ravi. Hij gidst ons verder naar de buurt met de recycle-industrie, waar uitgemergelde lijven enorme canvas zakken op hun hoofd dragen. De ‘vuilnisplukkers’, zoals Ravi ze noemt, verzamelen het vuilnis van de hele stad. Ze sorteren het, maken het schoon en vergruizen het tenslotte tot kleine staafjes waarmee ze tweeduizend verschillende voorwerpen maken. Ravi vertelt ons dat Dharavi een jaarlijkse omzet heeft van 665 miljoen dollar. Mensen zitten als genageld op een rijtje tussen het vuil en sorteren plastic. De Zwitserse vrouw haalt haar camera naar boven en neemt foto’s. Ravi zegt met een schaapachtig lachje dat camera`s verboden zijn, maar ze negeert zijn opmerking. Hij verandert dan maar van onderwerp en vertelt ons over de Bollywoodfilm No Smoking, waarvan een van de scènes is opgenomen in Dharavi. De eigenaar van de opslagplaats waar het filmmateriaal bewaard werd, is toen ‘ontdekt’ en hij zal binnenkort op het witte doek te zien zijn, vertelt Ravi ons. Dharavi, de plaats waar alles mogelijk is. In een donkere loods zijn vijf mannen druk in de weer met het afschuren van chemicaliën van enorme olietonnen. Dit is hoe ik me voorstel dat een kelder in de middeleeuwen eruit zou hebben gezien, met nauwelijks enige natuurlijke verlichting. De blikken tonnen worden overschilderd en gedoopt tot een tweede leven met een nieuwe merknaam. ‘Hebben jullie het naar je zin?’ vraagt Ravi opgewekt. Het voelt alsof we door een dierentuin geleid worden.

  Mini-India

We wandelen door de hoofdstraat die aan weerskanten bezet is met fruitstalletjes. Tempels, scholen, kappers, we zien het allemaal: Dharavi is als een mini-India dat mensen uit heel het land huisvest. Ooit woonden Tamil-hindoes hier samen met Noord-Indiase moslims. Sinds de rellen van 1992-’93 is dat echter verleden tijd. Nu wonen mensen uit dezelfde streek en met dezelfde religie in afgescheiden krottenwijken. Vrouwen zitten vrolijk in groepjes bij elkaar en rollen rijstpannenkoeken of papads. Wanneer de Zwitserse toeriste haar camera bovenhaalt, roept een van de vrouwen ‘geen foto's’. Ze is alerter dan Ravi. Blijkbaar worden deze papads over heel India verdeeld door een multinational. Dat ze in Dharavi worden gemaakt mag niet publiek gemaakt worden.
De laatste ‘attractie’ is de kolonie van de pottenbakkers. Hier wonen zo’n twaalfhonderd families, allen afkomstig uit de westelijke deelstaat Gujarat. Zij behoren tot de Khumbhars, de kaste van pottenbakkers. Volgens Ravi waren de Khumbhars de eerste emigranten in Dharavi. De eerste families kwamen naar Dharavi in 1933. Reality Tours and Travel startte een lokaal centrum waar ze workshops organiseren, uitgevoerd door Indiase en buitenlandse vrijwilligers. De Britse 27-jarige Gemma Mitchell reist iedere dag twee uur om Engelse les te geven aan jongvolwassenen. ‘Ik startte mijn vrijwilligerswerk nadat ik de tour had gedaan. De jongeren zijn heel gemotiveerd om te leren’. Haar blauwe ogen glinsteren van motivatie en goede wil.

  Inwoners van Mumbai aan het woord

De meningen van de inwoners van Mumbai over deze toeristische rondleidingen in de slums zijn verdeeld. De Indiase pers heeft ze beschreven als ‘poorism’ of ‘poverty tourism’. Kaizad Dinshaw, een makelaar uit Zuid-Mumbai, zegt: ‘dit soort toerisme legitimeert krottenwijken terwijl dat eigenlijk illegale ondernemingen zijn. De Taj Mahal is iets dat je promoot als een toeristische attractie, niet een krottenwijk.’ Anita Rane, departementshoofd Indiase cultuurgeschiedenis aan het Saint Xavier’s College haalt eveneens uit naar dit soort activiteiten: ‘Mensen worden er uitgebuit voor een armoedig loon. Bovendien is het een plaats van geweld en corruptie, wat doorgaans verborgen blijft voor de sloppenwijktoerist.’
In tegenstelling tot deze pessimistische geluiden zegt Vinay Kumarg, sociaal werker en journalist: ‘Ondanks de economische handicap hebben de mensen in de krottenwijk een overlevingsdrang. Als de buitenwereld in contact komt met de bewoners en het werk dat ze doen, zullen ze meer respect hebben voor die mensen. Als de gids ethisch handelt en de mensen juist informeert, dan heb ik geen enkel probleem met de reality tours.’

  Reality check?

Diegene die opzoek is naar een voyeuristische kick zal ontgoocheld huiswaarts keren. Reality tours zijn geen poverty tours. De sloppenwijktoerist maakt kennis met de beroepen en ambachten van de inwoners en ziet hardwerkende en onafhankelijke mensen. Zo slagen reality tours in hun missie om te breken met de populaire perceptie van Dharavi als een gevaarlijke plaats van criminelen en werklozen. De oprichting van het gemeenschapscentrum bewijst bovendien van hun goede intenties. Volgens een vrijwilliger van Mesco steunt Reality Tours een school voor kinderen in Dharavi. Hoeveel ze doneren kan hij echter niet zeggen en een andere medewerker vertelt dat ze pas tachtig procent zullen bijdragen als de organisatie uit de onkosten is. Ondanks hun goede intenties hebben Chris en zijn partners mijn cynisme niet geheel ontkracht. Ik vraag me af in welke mate Reality Tours erin slaagt de zogenaamde ‘Dharavi realiteit’ te tonen. Belangrijke gebieden maken geen deel uit van de rondleiding, zoals onder meer de wijken waar bedrijven gevestigd zijn voor leder- en borduurwerk, die leveren aan multinationals. Volgens sociaal werker Vinay Kumarg levert een van de fabrieken in Dharavi aan internationale merken zoals Reebok. Mary Alphonse, directeur van de School voor Sociaal Werk Nirmala Niketan, zegt dat de sociaaleconomische toestand per wijk in Dharavi zeer verschillend is. ‘Sommige woonwijken liggen net naast de goot en de situatie is daar zeer slecht. De mensen leven in een armoedige toestand.’ Sweety Pereira, de coördinator van Chirag (een NGO die bewustwording over aids bevordert en ondersteuning geeft aan families die besmet zijn met het virus), zegt dat ze 85 families in Dharavi helpen die HIV-besmet zijn. ‘Wanneer de vader sterft komt het gezin in een onhoudbare situatie terecht. Soms is de hele familie besmet en is er geen enkele bron van inkomsten,’ zegt Pereira.

  Interactie

Na de rondleiding zegt Chris: ‘Ik geloof dat de interactie met de sloppenwijkbewoners een verschil kan maken. Tijdens de sloppenwijktour wordt de kloof tussen mensen kleiner en dat zie ik als iets heel positiefs.’ Chris lijkt oprecht te geloven in zijn project, maar ik betwijfel of die interactie waar hij van spreekt daadwerkelijk plaatsvindt. Een georganiseerde rondleiding door een krottenwijk blijft immers een artificiële onderneming waar de toerist uiteindelijk niet meer dan een passieve toeschouwer blijft. Ondanks de goede intenties die achter de reality tours schuilgaan, blijft dit een vorm van toerisme. De toerist wordt blootgesteld aan armoede en vervuiling, maar aan het einde van de rondleiding is hij ervan overtuigd dat het allemaal nog zo slecht niet is, zodat hij met een gerust hart huiswaarts kan keren.