Politieke verhoudingen binnen India van doorslaggevend belang

Singh ontmoet Rajapaksa

Sri Lanka is na de tsunami van 2004 en het einde aan de burgeroorlog in 2009 volop bezig met de wederopbouw. Voor met name India, China en de VS is een goede relatie met het eiland van groot strategisch belang. India’s binnenlandse politieke verhoudingen kunnen ertoe leiden dat Sri Lanka zich op termijn minder op India en meer op China richt.

‘Kijk’, zegt Sampath, ‘alleen deze palmbomen hebben de tsunami doorstaan. De rest is allemaal daarna geplant.’ De eigenaar van een kleinschalig luxe resort aan de zuidkust van India’s buurland Sri Lanka overleefde op het nippertje de tsunami in 2004 door in een van de bomen te klimmen die nu nog overeind staat. Veel andere mensen verdronken. De schade was immens. Gebouwen, natuur, voertuigen, infrastructuur. Sampath vertelt alsof het gisteren gebeurde, met grote ogen en drukke armgebaren.

  Wederopbouw

De strandhuisjes zijn opnieuw gebouwd. Van verwoestingen is niets meer te zien, zelfs geen voorstelling te maken. Het gaat Sampath financieel voor de wind. De investeringen van na de tsunami heeft hij al terugverdiend en de vooruitzichten zijn gunstig. Het toerisme in Sri Lanka groeit namelijk snel. Daarvoor is een nog belangrijker oorzaak dan het herstel na de tsunami: de militaire overwinning van het Sri Lankaanse leger op de Tamil Tijgers (LTTE) in 2009. Daarmee kwam een eind aan de burgeroorlog die ruim 25 jaar duurde, naar schatting honderdduizend mensenlevens eiste en rond de 200 miljard dollar kostte.
In de afgelopen drie jaar is Sri Lanka hard bezig met de wederopbouw van het land. De overheid geeft nog altijd veel geld uit aan defensie (15 procent van het budget, tegenover ruim 2 procent in Nederland). Met dat hoge budget verstevigt het Sri Lankaanse leger haar grip op gebieden in het noorden en oosten van het land die de LTTE tijdens de burgeroorlog onder controle had. Toch wordt ook in andere sectoren van de samenleving steeds meer geïnvesteerd. Zo wordt het spoorwegennet uitgebreid, worden nieuwe (tol)wegen aangelegd en verschijnen er luxe bussen voor de welvarender passagiers op de wegen. De economie van Sri Lanka groeit met 8 procent; cijfers waar veel landen jaloers op zijn in de huidige wereldwijde economische crisis.

  Verzoeningsplan

Het is nog onduidelijk op wat voor manier wreedheden begaan tijdens de burgeroorlog door zowel leger als LTTE juridisch beoordeeld zullen worden. De VN willen een onafhankelijke commissie instellen die schendingen van mensenrechten tijdens en na de burgeroorlog onderzoekt, maar de regering staat dat niet toe. Zij heeft haar eigen verzoeningscommissie ingesteld die twee jaar onderzoek deed naar de burgeroorlog. Op basis van de uitkomsten van dat rapport kwam de regering met een verzoeningsplan. Daarin staat onder andere het voornemen om meer autonomie te geven aan gebieden waar veel Tamils wonen in het noorden en oosten van het land. Maar er is geen aandacht besteed aan vermeende oorlogsmisdaden waardoor mensenrechtenorganisaties weigeren het verzoeningsplan serieus te nemen.

  Buitenlandse belangen

De druk uit het buitenland is groot: de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken Hillary Clinton heeft zich openlijk kritisch uitgelaten over de mensenrechten in Sri Lanka en aangedrongen bij haar ambtgenoot in de hoofdstad Colombo om die te verbeteren. Deze en andere druk heeft de Sri Lankaanse regering ertoe gebracht in elk geval openlijk stappen te nemen om de situatie van Tamils te verbeteren zoals uitgewerkt in het verzoeningsplan.
Sri Lanka heeft het buitenland nodig om de grote economische groei op peil te houden en is er daarom bij gebaat andere landen niet geheel van zich te vervreemden. Maar diverse landen hebben ook economische en

Tweederangs burgers Hoewel Sri Lanka positieve ontwikkelingen doormaakt, is aan de onderliggende factoren die geleid hebben tot de decennialange burgeroorlog weinig veranderd. Veel Tamils voelen zich nog steeds tweederangs burgers ten opzichte van de Singalese meerderheid in Sri Lanka. De overheid, gedomineerd door Singalezen, is niet van plan daar snel verandering in te brengen. Het noorden en oosten van Sri Lanka, waar de meeste Tamils wonen, staat er economisch slechter voor dan andere delen van het land. Veel voor de burgeroorlog gevluchte Tamils zijn inmiddels vanuit opvangkampen teruggekeerd naar hun eigen woonplaatsen en veel Tamil Tijgers zijn vrijgelaten uit om hun slechte omstandigheden beruchte gevangenissen. Maar president Rajapaksa voert nog steeds een repressief bewind ten aanzien van Tamils die protesteren tegen hun achtergestelde positie. Generaal Fonseka Politieke confrontatie Ook tegen anderen die zich kritisch uitlaten over de president stelt Rajapaksa zich hard op. Voormalig generaal Fonseka, die in de slotfase van de burgeroorlog het leger naar de overwinning op de LTTE leidde, bekritiseerde Rajapaksa omdat die volgens de legerleider teveel persoonlijk politiek gewin uit de zege probeerde te halen. Het leidde tot een confrontatie tussen de twee. Fonseka mengde zich met een eigen partij in de politiek en stelde zich zelfs kandidaat voor de presidentsverkiezingen van 2010, maar verloor. Rajapaksa liet hem daarna arresteren op verdenking van corruptie en het bedrijven van politiek in een militaire functie. Fonseka heeft steeds beweerd dat hij alleen is vastgezet uit politieke overwegingen. Fonseka is voor veel Singalezen een held vanwege zijn leidende rol bij de overwinning op de LTTE, maar is ook omstreden door beschuldigingen van grootschalige schending van mensenrechten in de eindfase van de burgeroorlog, waarin duizenden burgers omkwamen door bombardementen van het leger op vluchtelingenkampen. Na twee jaar cel kwam hij dit jaar plotseling vrij in opdracht van president Rajapaksa. Reden kan zijn dat Rajapaksa zijn wat dalende populariteit onder de bevolking (lang niet al zijn verkiezingsbeloftes die hij in 2010 deed, heeft hij waar kunnen maken) op wil krikken ten bate van de lokale verkiezingen dit jaar. Een andere reden kan zijn dat als Fonseka weer politiek actief is, daardoor de toch al versnipperde politieke oppositie nog verdeelder wordt, wat in het voordeel is van Rajapaksa.

strategische interesse in Sri Lanka en willen daarom het eiland ook niet van zichzelf vervreemden. China is namelijk als investeerder al prominent aanwezig op het eiland, heeft een hele nieuwe haven gebouwd aan de zuidkust bij de plaats Hambantota, moderniseert ook de haven van Colombo en is de belangrijkste leverancier van wapens aan het Sri Lankaanse leger dat daarmee de LTTE wist te verslaan. China is in landen waar het investeert in de regel veel meer in handel geïnteresseerd dan in mensenrechten. Dat maakt China een prettige handelspartner voor Sri Lanka. India, maar bijvoorbeeld ook de VS, wil voorkomen dat China zich nog steviger vestigt in het strategisch belangrijk gelegen eiland in de Indische Oceaan.

  Tamils heet hangijzer voor India

De relatie die Sri Lanka heeft met buurland India is complex. Ook voor India is het van belang om een goede relatie met het buurland te hebben als tegenwicht tegen de groeiende Chinese expansie in de regio. Nu nog zijn de VS en India de belangrijkste handelspartners van Sri Lanka en dat wil India graag zo houden.
Maar er speelt meer. Tamils in het noorden en oosten van Sri Lanka zijn etnisch direct verwant aan de Tamils in het zuiden van India. Na de nederlaag van de LTTE vluchtten veel Tamil Tijgers vanuit Sri Lanka naar India. De Zuid-Indiase deelstaat Tamil Nadu nam hen op tot frustratie van de Sri Lankaanse regering. Die protesteerde bij de Indiase regering van Manmohan Singh in New Delhi. Maar Singh blijkt niet in staat om veel te ondernemen tegen Tamil Nadu, omdat een van zijn coalitiepartners, Dravida Munnetra Kazhagam (DMK), uit Tamil Nadu komt en juist pleit voor het lot van Tamils. In 2008 trok de DMK zich al eens terug uit een landelijke regeringscoalitie, namelijk uit de eerste regering van Singh, uit protest tegen India’s afwachtende houding ten aanzien van wreedheden van het Sri Lankaanse leger tegen de Tamil-burgerbevolking. Singh kan zich met zijn toch al zwakke coalitieregering niet permitteren om de steun van de DMK weer te verliezen en de val van zijn regering te riskeren. Hierdoor kan Singh nauwelijks iets ondernemen tegen de veilige havens die gevluchte Tamil Tijgers vinden in Tamil Nadu, waardoor de relatie met de Sri Lankaanse regering onder druk staat.

  Einde van de vriendschap?

Die relatie komt verder onder druk te staan door diverse incidenten waarbij Sri Lankaanse (Singalese) toeristen in het zuiden van India zijn belaagd door Tamil-jongeren en de politie niets deed om dit te voorkomen. De Sri Lankaanse regering voelde zich zelfs genoodzaakt een negatief reisadvies voor het zuiden van India af te geven aan haar Singalese burgers. De populistische deelstaatminister van Tamil Nadu, Jayaram Jayalalitha, zei ervan te walgen als inwoners van Tamil Nadu zich vriendelijk zouden opstellen naar Sri Lankanen en zij sprak er schande van dat een Sri Lankaans jeugdvoetbalteam toestemming had gekregen in Tamil Nadu een vriendschappelijke wedstrijd te spelen.
Behalve de DMK komt nog een andere, zeer kleine, coalitiepartner van Singh’s Congrespartij uit Tamil Nadu, Viduthalai Chiruthaigal Katchi (VCK). Deze partij vond dat de Sri Lankaanse president Rajapaksa niet ontvangen mocht worden in New Delhi op zijn staatsbezoek aan India in september van dit jaar. Hij zou zelfs geen toegang tot het land mogen krijgen wegens verantwoordelijkheid voor oorlogsmisdaden tegen Tamils in de burgeroorlog, vond de VCK. Hoe klein de partij ook is, ook hun steun aan de coalitieregering is erg belangrijk voor Singh. De ontvangst van Rajapaksa in New Delhi was minder openlijk en feestelijk dan passend bij het staatshoofd van een ‘oude vriend’, maar hij ontmoette alle politieke kopstukken uit de Indiase regering terwijl in Tamil Nadu dagelijks geprotesteerd werd tegen de ontvangst van Rajapaksa. Veel besprekingen gingen over de wederzijdse handel, maar ook over de steun die India eerder in 2012 gaf aan een VN-resolutie waarin de regering van Sri Lanka opgeroepen werd meer duidelijkheid te geven over wat zij doet om oorlogsmisdaden te onderzoeken. Die steun heeft Rajapaksa woedend gemaakt.

  Alles voor de coalitiepartners

Maar met de parlementsverkiezingen van 2014 in het vooruitzicht, tenminste als de huidige regeringscoalitie haar termijn volmaakt, kan de houding van India ten opzichte van Sri Lanka wel eens meer door de binnenlandse politieke verhoudingen worden beïnvloed dan door de contacten met het eiland zelf. Het ziet er namelijk naar uit dat de Congrespartij veel zetels zal verliezen, maar het is niet zeker dat de nationalistische hindoepartij BJP wél een ruime zege zal boeken. Daarom is goed contact met regionale partijen die wel eens de doorslag zouden kunnen geven bij de coalitievorming na de verkiezingen van groot belang voor de Congrespartij. Singh zal daarom niet snel coalitiepartijen zoals de DMK, en zelfs de kleine VCK, negeren. Dat zou er wel eens toe kunnen leiden dat Sri Lanka zich op termijn minder op India en meer op China zal richten.