Pelgrims vormen zelf het grootste gevaar

Kumbh Mela

Niet de Taj Mahal, niet duizenden kilometers strand, maar de vele pelgrimsoorden zijn de door Indiërs meest bezochte attracties van het land. Jaarlijks verschijnen in de media berichten over mensen die er omkomen in de verdrukking of onder de voet worden gelopen. Daardoor ontstaat de indruk dat pelgrimages onveranderlijk onveilig zijn. Maar klopt dat beeld?

In 2008 gaat het mis bij de Naina Devi tempel in Bilaspur in de deelstaat Himachal Pradesh. Duizenden hindoes zijn bijeen bij de tempel vanwege het begin van een festival dat negen dagen duurt. Nog veel meer pelgrims worden verwacht in de loop van het festival. Voorzorgsmaatregelen zijn genomen om de stromen bezoekers in goede banen te leiden. Als ’s middags een afdak tegen de regen, gemaakt van golfplaten, het begeeft, ontstaat er paniek. Veel mensen denken dat er een aardverschuiving is op de nabijgelegen helling, en proberen weg te komen. De politie probeert chaos te voorkomen en wil de mensen binnen de afgebakende paden en hekken houden. Er is geen houden aan: de afgezette paden zijn berekend op mensen die rustig voortbewegen, maar niet op een massa die in paniek raakt. De hekken begeven het waarna mensen over elkaar heen vallen. 162 mensen komen om het leven door verdrukking en verstikking. Door de smalle toegangspaden naar de tempel en de slecht onderhouden wegen naar het pelgrimsoord duurt het uren voordat hulpdiensten de slachtoffers kunnen bereiken. Naderhand krijgen de families van de slachtoffers compensaties van de regering. Politiek leiders spreken hun afschuw uit over de tragedie die zich heeft afgespeeld in Bilaspur en beloven diepgaande onderzoeken. In de media wordt forse kritiek geuit: er zou niet of onvoldoende geanticipeerd zijn op mogelijke problemen. Daarbij wordt aangehaald dat in 1978 een soortgelijk ongeval gebeurde bij dezelfde tempel, ook doordat mensen dachten dat er een aardverschuiving was op een nabijgelegen helling. In het gedrang kwamen toen 65 mensen om. Een onderzoek werd ingesteld en verbeteringen werden aangebracht. Maar die bleken niet meer voldoende voor het sindsdien gegroeide aantal pelgrims. Ook dit keer is een onderzoek ingesteld en zijn er ook daadwerkelijk verbeteringen aangebracht om herhaling te voorkomen: bredere paden, betere toegangswegen.

  Kwetsbaar

Het ongeval in Bilaspur in 2008 maakt een aantal aspecten rondom veiligheid van pelgrimsoorden inzichtelijk. Het toont aan dat het beeld dat er niets aan veiligheid gebeurt, onjuist is. Wegen worden verbeterd, paden worden verbreed, er is bij veel festivals een verbod op koken op kerosinebranders waardoor tenten vlam zouden kunnen vatten met alle gevolgen van dien, en er mag geen vuurwerk meer worden afgestoken tijdens festiviteiten bij pelgrimsoorden. De Vaishno Devi tempel in Jammu heeft een systeem van e-tickets

PELGRIMSOORDEN IN INDIA Amarnath, Kashmir Met het hindoeïsme als grootste godsdienst in India zijn de belangrijkste pelgrimsoorden ook hindoeïstisch: de twee pelgrimsroutes Grote Char Dham (Puri, Rameswaram, Dwarka, en Badrinath) en de Kleine Char Dham (Badrinath, Kedarnath, Gangotri en Yamunotri); de vierjaarlijkse Kumbh Mela (afwisselend in Allahabad, Haridwar, Nashik en Ujjain) en heilige plaatsen als Varanasi, Mathura en Ayodhya. Islamitische heilige plaatsen zijn onder andere de graftombe van Hazrat Mu'inuddin Chishti, stichter van de Chishti Soefi Orde in Ajmer, Rajasthan; de Jama Masjid in Delhi en de moskee van Fatehpur Sikri, Uttar Pradesh. Ook boeddhisten, jains en sikhs hebben eigen heilige plaatsen in India, maar deze worden veel minder druk bezocht dan de hindoeďstische en islamitische heilige plaatsen vanwege de geringere aantallen aanhangers. Christelijke pelgrimsoorden bestaan niet in India, maar belangrijke plaatsen voor christenen zijn onder andere diverse kerken en kathedralen in Goa en Kerala. GROOTSTE ONGELUKKEN BIJ PELGRIMAGES IN INDIA 1. 1954 - Bij de Kumbh Mela in Allahabad, Uttar Pradesh, vallen 800 doden. 2. 2005 - Bij een religieus festival in Wai, Maharashtra, vallen 258 doden. 3. 2008 - Bij de Chamunda Devi tempel in Jodhpur, Rajasthan, vallen 224 doden. 4. 2008 - Bij de Naina Devi tempel in Bilaspur, Himachal Pradesh, vallen 162 doden. 5. 2011 - Bij een jaarlijkse pelgrimage in Sabarimala, Kerala, vallen 102 doden.

waarbij tijdens grote festivals toegang tot de tempel alleen mogelijk is door vooraf online te reserveren zodat per dag slechts een beperkt aantal pelgrims de tempel kan bezoeken. Zo zijn er tal van regels en initiatieven om veiligheid bij tempels te vergroten.
Tegelijk laat het zien dat pelgrimsoorden kwetsbaar zijn alleen al door de ligging: soms in bergachtig terrein met gevaarlijke toegangsroutes en ook rondom de tempels smalle paden. In 1996 werden vele duizenden pelgrims overvallen door slecht weer op weg naar de Amarnathgrot in Kashmir. Zij kwamen vast te zitten en 242 pelgrims kwamen om door uitputting en blootstelling aan de slechte weersomstandigheden. En elk jaar verschijnen diverse berichten in de media over ongelukken met bussen vol pelgrims die in de bergen van de weg raken en in een ravijn storten of frontaal met elkaar in botsing komen op smalle wegen.

  Aanslagen

Politie en leger zijn bij grote pelgrimages alert op mogelijke aanslagen, zoals bij de jaarlijkse tocht naar de Amarnathgrot in Kashmir. Islamitische militanten hebben vooral in de jaren negentig van de vorige eeuw herhaaldelijk gedreigd met aanslagen, waardoor de organisatie gedwongen was van 1991 tot 1995 de tocht af te gelasten. In 2000 werden pelgrims ook daadwerkelijk aangevallen in Kashmir waardoor dertig doden vielen.
In 2002 kwamen 59 hindoepelgrims om toen hun trein op de terugweg van Ayodhya in Uttar Pradesh in brand werd gestoken door moslims uit wraak voor beledigende leuzen die sommige pelgrims vanuit de trein hadden geroepen in woonwijken waar veel moslims wonen. De brand was aanleiding voor ernstige religieuze rellen in Gujarat, waarbij meer dan duizend doden vielen, meest moslims.
Dankzij de scherpe veiligheidsmaatregelen bij veel grote pelgrimsoorden zijn er niet regelmatig aanvallen of aanslagen geweest. De belangrijkste dreiging voor veiligheid bij pelgrimages komt dan ook van de pelgrims zelf.

  Steeds meer pelgrims

Een lijst van grootste ongelukken bij pelgrimsoorden in India laat een opvallende toename van het aantal grote ongevallen zien in de laatste jaren. Oorzaken zijn onder andere de snelle bevolkingsgroei van 1,4% (Nederland: 0,5%) waarmee India naar verwachting rond 2025 China zal inhalen als volkrijkste land ter wereld. De Indiase bevolking groeit, en daarmee ook het aantal pelgrims. Een belangrijker rol speelt de toegenomen welvaart in het land waardoor steeds meer mensen het zich kunnen veroorloven om een pelgrimage te ondernemen. Er is een wildgroei van reisorganisaties die pelgrimstochten organiseren vanuit het hele land naar bijvoorbeeld de heilige plaatsen in de Himalaya. Dat kan per bus, privé-auto en zelfs per helikopter voor de rijke Indiërs.

  Ongedisciplineerd

Ook op internet is veiligheid bij pelgrimages een hot item. Op fora wijzen diverse mensen in discussies over veiligheid op het gedrag van de pelgrims zelf. Zo is op de website van de Indiase krant The Hindu te lezen hoe pelgrims pogingen doen om onder beperkingen van veiligheidsmaatregelen uit te komen en toch een tempel betreden die het maximum aantal bezoekers heeft bereikt. Pelgrims proberen beambten van tempels en de politie om te kopen om koste wat kost binnen te komen. Verderop staat te lezen dat pelgrims gedisciplineerder moeten zijn en de aanwijzingen van de politie moeten opvolgen. Zolang dat niet verbetert, is geen enkele veiligheidsmaatregel afdoende om ongelukken te voorkomen.

  Thuisblijven

Veiligheid bij pelgrimsoorden is een complex en dynamisch fenomeen. Er zijn tal van ontwikkelingen op dit gebied, soms als reactie op ernstige ongelukken die zich hebben voorgedaan en waar lessen van geleerd zijn. De enorme groei van het aantal pelgrims blijkt steeds weer nieuwe uitdagingen op te werpen om de veiligheid te waarborgen. Garanties zijn daarbij beslist niet te geven, zoals blijkt uit de toename van ernstige ongelukken bij pelgrimsoorden. De grootste kans om geen ongelukken mee te maken als pelgrim, is thuisblijven. Maar kom daar maar mee aan in een cultuur die doordrenkt is van religie, zoals in India.