
![]()
|
|
'Arme mensen zijn niet geïnteresseerd in discussies over empowerment. Wat ze nodig hebben is een middel om hun levensstandaard te verhogen. Als hun omstandigheden beter zijn, kunnen ze betere beslissingen nemen’, zegt Kumar, directeur van een microfinancieringsinstelling (mfi) in Andhra Pradesh met uitsluitend vrouwelijke cliënten. Dankzij de leningen kan een vrouw haar gezin uit de armoede helpen. Dat zorgt er volgens Kumar voor dat haar man haar met meer respect behandelt en haar betrekt bij het nemen van beslissingen, bijvoorbeeld over het kopen van spullen voor het huishouden. En dat is empowerment.
Malika Basu, die vorig jaar bij het Institute of Social Studies in Den Haag promoveerde op de relatie tussen microkredieten en empowerment van vrouwen, heeft dit vaker gehoord. ‘Organisaties claimen dat microkredieten ervoor zorgen dat de armoede verdwijnt; economische ontwikkeling zorgt voor sociale veranderingen, met als gevolg empowerment van vrouwen’, schrijft Basu in haar boek The Microcredit Business and Women’s Empowerment in India. Naast bovengenoemde mfi onderzocht zij drie andere organisaties in India. Ze concludeerde dat het verstrekken van een lening niet automatisch tot vermindering van armoede en tot empowerment leidt, zoals de organisaties beweren.
Status
De vrouwen die Basu sprak voor haar onderzoek
vertelden haar over de veranderingen
in hun leven. Zo voelen deze vrouwen
zich zelfverzekerder en durven ze hun stem
te laten horen op momenten waarop ze
dat eerder niet deden. De vrouwen lenen
allemaal in groepsverband en gaan naar
bijeenkomsten toe, waardoor ze het gevoel
hebben dat hun mobiliteit is toegenomen.
Ook hun status is verhoogd nu ze kunnen
zeggen dat ze deelnemen aan een groep
die bij de organisatie is aangesloten.
Kumar ziet dagelijks voorbeelden van
empowerment. ‘Toen ik de eerste keer in
een dorp aankwam en op een deur klopte,
deed een vrouw open. Toen ze mij zag,
iemand die ze niet kende, zag ik angst
in haar ogen en rende ze naar binnen. Er
stond een emmer met water die ze in haar
haast omgooide. Ze had geen stoelen in
huis. Vier of vijf jaar later nodigde ze me
uit om binnen te komen, bood ze me een
stoel aan en praatte ze met me. Dat is het
verschil dat je ziet.’
Overwerkt
Hoewel het aangaan van een lening een
positieve invloed kan hebben, komen
onderzoekers steeds weer tot de conclusie dat er meer nodig is dan het verstrekken
van kredieten als het gaat om empowerment
van vrouwen. De mate waarin
vrouwen beslissingen kunnen nemen
over hun eigen leven hangt sterk samen
met bestaande normen. Een vrouw die
een handtekening van haar man nodig
heeft om een krediet af te sluiten en zijn
toestemming niet krijgt, kan geen geld
|
Vrouwen die een eigen onderneming hebben, vertellen niet zelden dat ze overwerkt zijn. ‘Ik sta op om vier uur ’s ochtends, doe mijn eigen werk en begin daarna met het huishouden. Rond tien uur begin ik met weven en stop daar pas om zes uur ’s avonds mee. Daarna is slapen het enige waar ik naar uitkijk omdat ik ’s ochtends weer vroeg op moet staan,’ zegt een van de geïnterviewde vrouwen. De zorg voor het gezin en het huishouden gaat onverminderd door en wordt niet gedeeld met de mannen in het gezin. Als deze vrouwen hulp vragen, schakelen ze hun dochters, schoonzussen of schoonmoeder in, bleek uit het onderzoek van Basu. Vrouwen die onder dwang een lening afsluiten worden op deze manier belast met een extra verantwoordelijkheid. In plaats van empowerment is er sprake van een verslechterde situatie.
Lange weg te gaan
Op welke manier proberen de betrokken
organisaties iets te veranderen aan deze
situatie? Basu vroeg de medewerkers naar
hun beleid met betrekking tot empowerment.
Dat blijft beperkt tot het zich richten
op vrouwelijke cliënten. Voorbeelden die
laten zien dat organisaties acties ondernemen
waarbij ze bestaande normen ter discussie
stellen, heeft Basu niet gevonden.
Dat is ook niet zo verwonderlijk, vindt zij,
omdat binnen deze organisaties dezelfde
normen gelden. Aan de andere kant zouden
zij juist een rol kunnen spelen in het verbeteren van de situatie van de vrouwen.
De vraag is wat vrouwen zelf zouden willen
en wat zij zelf onder empowerment
verstaan. Oikocredit, een organisatie die
wereldwijd veel microkredieten financiert,
organiseerde in juni het symposium Empowering
Women – the Oikocredit Experience.
Tijdens het symposium presenteerde
Oikocredit een onderzoek naar empowerment.
De onderzoekers vroegen vrouwen
met een microkrediet een definitie van
dit begrip te geven. Vrouwen associëren
empowerment vooral met economische
aspecten als geld verdienen en financiële
onafhankelijkheid, en daarnaast met zelf kunnen nadenken en beslissingen kunnen
nemen. Zij zien empowerment als iets
positiefs. ‘Empowerment voor vrouwen
betekent dat je zelf kunt beslissen wat
je doet en daar plezier en voldoening
uit haalt’, zegt een van de vrouwen. Het
merendeel van de geïnterviewde vrouwen
denkt dat de invloed van microkrediet op
empowerment vergroot kan worden als de
organisatie die hun het geld leent ook trainingen
aanbiedt. Zij noemen bijvoorbeeld
trainingen op het gebied van financiën, ondernemerschap, persoonlijke ontwikkeling
|
‘Easy target’
Opvallend genoeg worden mannen zelden
genoemd als het gaat om gender en om
empowerment. Mannen spelen een rol bij
het aanvragen, besteden en terugbetalen
van de lening. Door bestaande normen en
machtsverhoudingen kunnen zij veel invloed
uitoefenen op het leven van vrouwen
in India. Toch is er nauwelijks aandacht
voor mannen, ook tijdens het symposium
van Oikocredit. Empowerment van vrouwen
lijkt alleen om vrouwen te gaan. Vragen
naar de reden hiervan konden helaas
niet door Oikocredit beantwoord worden
voordat dit artikel gedrukt werd.
Ook Basu vroeg de organisaties die zij
onderzocht waarom zij zich uitsluitend
richten op vrouwen. Ze antwoordden
eensgezind dat het bestrijden van armoede
binnen het gezin of de familie het doel is.
Nadat Basu doorvroeg verklaarden de geïnterviewden
dat vrouwen een ‘easy target’
zijn die makkelijker te controleren zijn dan
mannen. Mannen proberen soms te onderhandelen
over terugbetaling van de lening
of zijn het eerder ergens niet mee eens.
Als een organisatie zich op vrouwen richt
vanuit dit uitgangspunt, lijkt empowerment
eerder een probleem te zijn voor de
organisatie dan een gewenst resultaat. Dit
geldt ook voor mfi’s die alleen vrouwelijke
cliënten hebben omdat vrouwen hun
lening vrijwel altijd terugbetalen. Het is
de vraag of hun voorkeur voor vrouwen
blijft bestaan als vrouwen voor hun rechten
opkomen en er bijvoorbeeld een probleem
van maken als de rente verhoogd wordt.
Of en hoeveel een microkrediet werkelijk
bijdraagt aan empowerment van vrouwen
hangt af van de uitgangspunten en werkwijze
van de organisatie. Het is geen automatisch
gevolg van het verstrekken van
microkredieten aan vrouwen. Sterker nog,
uit onderzoek blijkt dat de situatie van
vrouwen kan verslechteren als organisaties
zich alleen richten op vrouwen.
Als het belang van de organisatie voorop
staat kan de focus op vrouwen ook weer
worden losgelaten. Vooral als blijkt dat
mannen een betere doelgroep zijn voor
de mfi. Een onderzoeksexperiment in Sri
Lanka, uitgevoerd door onder andere David
McKenzie van de Wereldbank, laat zien
dat mannen een hoger rendement haalden
op het door hen geleende geld. Terwijl het
voor vrouwen nul of negatief was, haalden
mannen een rendement van negen procent
per maand. Economisch gezien is het in
dit geval efficiënter geld te lenen aan mannen.
Als deze mannen het verdiende geld
besteden aan hun gezin, dan is het gezin
beter af als een man het geld leent. De
inkomsten voor het gezin zijn dan hoger
dan wanneer een vrouw het geld leent. Dit
gaat wel voorbij aan de statusverhogende
werking van microkredieten voor vrouwen.
Maar zolang mfi’s empowerment van vrouwen
beschouwen als een proces dat vanzelf
plaatsvindt zodra ze vrouwen geld lenen,
zonder er beleid voor te ontwikkelen en
mannen erbij te betrekken, lijkt het
niet juist empowerment als resultaat
te claimen.
![]() |
![]() | ![]() |
![]() |
