Nooit meer te laat komen

  Rij wachtenden

Ik ben hier al vaker geweest. Ik zie bekende gezichten, die me kleurloos aankijken, kalm toeknikken of enthousiast begroeten. Ze weten waarom ik hier ben. Als ik naar Amalendu vraag, gebaart iemand dat hij ergens achter in het kantoor is en zegt me te gaan zitten. Hij vraagt belangstellend naar het welzijn van mijn ouders. Even later staat een aardewerken bakje met thee voor mijn neus. Ik kijk om me heen.
Geen Amalendu. Wel enkele computers. Ventilatoren aan het plafond. Grote stapels dossiers op bureaus. En vooral veel personeel. Sommige mensen zitten te kaarten met elkaar. Anderen slapen. Weer anderen staren voor zich uit. Iemand laat een boer. Van de vele loketten zijn er enkele bemand. Er staan rijen

"Er is vooral veel personeel. Sommigen zitten te kaarten, anderen slapen. Er staan rijen wachtenden voor de onbemande loketten"

wachtenden voor. Het lijkt mij sterk dat zij vandaag nog aan de beurt komen aangezien de bank aan het eind van de middag sluit. Het is me niet duidelijk waarom de overige medewerkers niet achter de loketten zitten of in elk geval iets anders doen. Amalendu legt er meestal het zwijgen toe als ik daarnaar vraag. Hij schaamt zich voor zijn collega's. Als ik hier 's middags langskom is het altijd afwachten of hij er is. Er blijkt een grote mate van vrijheid te bestaan in het wel of niet op het werk verschijnen, zelfs zonder bericht te geven. Keren dat ik hem niet tref op zijn werk, zeggen collega's simpelweg dat hij niet is komen opdagen. 'Probeer het morgen weer.' Amalendu begrijpt niet goed hoe onvoorstelbaar dit voor mij is. En het irriteert hem als ik erover doorvraag. Het raakt zijn trots. Dan zie ik hem langskomen. Een veertiger met licht kalend hoofd en normaal postuur. Snelle energieke stappen. Hij lijkt altijd haast te hebben. Ondanks mijn veel langere benen is hij me op straat drie passen voor. Een korte begroeting. We zijn blij elkaar weer te zien. 'Even wachten. Ik kom er zo aan.' En weg is hij weer. Ik ga een tijdschrift lezen dat ik bij me heb. Een uur later vliegt hij weer langs. 'Ik ben bijna klaar!' Nog weer een uur later opnieuw. 'Nog een minuutje!' Rond zes uur verlaten we uiteindelijk het pand. Alle klanten en de meeste van zijn collega's zijn dan allang vertrokken. Hij lijkt hier een vreemde eend in de bijt met zijn ijver. Maar die ijver zal hem nog goed van pas komen.

  Afkopen of verplaatsen

2006.

Er is veel veranderd voor Amalendu. Voor de bank. Voor heel India. Begin jaren negentig zijn economische hervormingen ingezet na vele jaren van protectionisme. Dat gebeurde onder regie van onder andere de huidige premier Manmohan Singh, destijds minister van financiën onder toenmalig premier Narasimha Rao. Efficiëntie is een van de speerpunten van de saneringsgolf die vele overheidsorganen overspoelt.
Ook het filiaal van de de Bank of India aan Bentinck Street in Kolkata heeft eraan moeten geloven. De helft van het personeel moest weg, en misschien zou het filiaal wel sluiten. Alle medewerkers kregen de keus voorgelegd. Ofwel een afvloeiingsregeling, een handruk van anderhalf jaar salaris. Ofwel

"De helft van het personeel moest weg. Ze mochten kiezen tussen een afvloeiingsregeling of overplaatsing"

blijven, en dan het risico lopen van overplaatsing naar welk filiaal in West-Bengalen dan ook in het kader van grotere efficiëntie van de bank.
Amalendu koos na rijp beraad voor het eerste. Hij wilde niet weg uit Kolkata en de onzekere toekomst van het filiaal heeft hij niet willen afwachten. Op deze manier zijn honderdduizenden medewerkers van de diverse staatsbanken vertrokken en wat anders gaan doen. Van een notoire, logge en bureaucratische sector, is het overheidsbankwezen flink afgeslankt tot een efficiënter geheel. Veel van Amalendu's collega's die voor hetzelfde kozen, zijn in bedrijfjes van familieleden terecht gekomen. Daar zijn ze weliswaar wat meer gaan verdienen dan bij de overheidsbank, maar het leven is ook duurder geworden in korte tijd en zo zijn ze er per saldo op achteruit gegaan. Bovendien zijn ze de gunstige sociale voorzieningen zoals lage pensioen leeftijd van de overheidsbank kwijt. Anderen, onder wie Amalendu zelf, zijn eigen baas geworden. Hij heeft bijna twee jaar met zijn vrouw spullen verkocht voor AmWay. Het is een Amerikaans wereldwijd bedrijf waarbij mensen in eigen op te zetten netwerken spullen verkopen, individueel aan bekenden of aan groepen tijdens een soort Tupperwareparty-achtige avondjes. Je bent eigen baas. Het waren gouden tijden. Geld stroomde binnen. Het kon niet op. Een computer thuis, een mobiele telefoon, leuke uitstapjes en korte vakanties etc etc. Het concept sloeg enorm aan in India. Het paste precies in de geest van de overgang van staatsgeleide economie naar meer marktgerichte economie.

  Tussenvorm

Maar al snel kwam er meer en meer concurrentie en de afzetmarkt groeide niet gelijkelijk mee. De overmatige stress uitte zich in lichamelijke kwalen als een torenhoge bloedruk bij zijn vrouw. Tijd voor wat anders. Via via diende zich de particuliere verzekeringssector aan. Zoals ook eind jaren negentig veel buitenlandse, particuliere banken hun intrede deden in India, zo was dat ook met de particuliere verzekeringssector. Min of meer een zelfde soort concept als dat van AmWay maar dan met een veel grotere afzetmarkt en in dienst van een bedrijf. Het was Amalendu niet meegevallen om - na jaren in overheidsdienst geweest te zijn - over te schakelen naar een leven als eigen baas. Dat vereist een bepaalde mentaliteit die hij ondanks zijn ijver en enthousiasme niet in zich heeft. De mantel van een bedrijf waar hij in dienst is, bevalt hem daarom wel. Het salaris hangt evenwel gedeeltelijk afvan wat hij verkoopt aan polissen, dus het is en blijft hard werken. Het is in die zin een tussenvorm tussen zijn leven bij de overheidsbank en zijn korte tijd bij AmWay. Maar hard werken; daar zit hij niet mee. Hij werkt graag en bekostigt daarmee de medische behandeling van zijn vrouw in particuliere klinieken, de informaticastudie van zijn dochter en de toekomstige bruidsschat voor haar huwelijk.
Amalendu zoekt en vindt zo op eigen wijze zijn weg in de voor het land, en voor individuele Indiërs, ingrijpende veranderingen door de landelijke economische hervormingen.