'Didi' zet strijd voort

'Didi' - oudere zus - heet ze onder haar aanhangers. Een tedere koosnaam die haar familiaire, populistische imago weergeeft. Tegelijk weerspiegelt de staccato klank die de aanduiding kan hebben als je het uitspreekt iets heel anders: het strijdlustige, het bikkelharde. Beide kanten tekenen het uitgesproken karakter van de eerste vrouwelijke deelstaatpremier van West-Bengalen, Mamata Banerjee.

In mei 2011 versloeg ze met haar Trinamool Congres (TMC) de regerende communistisch-marxistische partij CPI(M). Daarmee kwam na 34 jaar een einde aan de langstzittende democratisch gekozen communistische regering ter wereld. Met deze bewonderenswaardige overwinning kreeg zij een plaats op de lijst van Time Magazine met de honderd meest invloedrijke mensen ter wereld. Naast haar overwinning van vorig jaar heeft zij deze plaats ook te danken aan Time's voorspelling dat Banerjee wel eens een grotere rol in de landelijke politiek zou kunnen spelen in de toekomst.
Al veertig jaar was zij politiek actief en de laatste jaren voerde zij met wisselend succes felle oppositie tegen de CPI(M). Nu de overwinning dan eindelijk binnen was, was zij niet van plan om rustig af te wachten. Vastberaden en voortvarend ging zij aan het werk.

  Eerste maatregelen

Banerjee maakte bekend de deelstaathoofdstad Kolkata een ander aanzien te zullen geven. Overheidsgebouwen, taxi's, stoepranden en bruggen moeten een lichtblauwe kleur krijgen. Dat zal niet in één keer gebeuren, maar in de loop van regulier onderhoud. Ook heeft zij particulieren opgeroepen om hun huizen en bedrijven lichtblauw te schilderen. De kleur is niet toevallig gekozen. Lichtblauw verwijst naar het motto van de regering van Banerjee: the sky is the limit.
Andere cosmetische veranderingen die zij in de stad wil doorvoeren, zijn meer patriottisch van aard. Zo moet meer kennis verspreid worden over de Bengaalse cultuur. Dat wil zij onder meer doen door uit stoplichten Bengaalse muziek te laten klinken, zoals Rabindra Sangeet. Ook moeten de namen van metrostations veranderen in die van Bengaalse zangers, dichters, vrijheidsstrijders en religieus leiders.
Haar plan om Kolkata lichtblauw te laten schilderen werd nog ontvangen met hoongelach van tegenstanders. Reacties op de verandering van namen van metrostations waren sterker, ook van haar coalitiegenoot Congrespartij die het onacceptabel vond dat namen van Congresleiders worden vervangen door die van regionale beroemdheden. Banerjee kaatste de bal terug door te beweren dat in het hele land bruggen, wegen en gebouwen zijn genoemd naar Congresleiders en dat er ook ruimte voor anderen moet zijn.

  Kritiek

Verzet binnen en buiten de coalitie kwam pas echt op gang door plannen om het onderwijs drastisch te herzien. Zo moest Karl Marx verdwijnen uit de Bengaalse schoolboeken. Maar, zo luidde de kritiek, het 34 jaar lange communistisch-marxistische bestuur van de CPI(M) is deel van West-Bengalen en kan niet uit de deelstaat worden weggesneden door het uit schoolboeken weg te poetsen. Banerjee was niet onder de indruk.
Haar minister van Voedsel, Jyotipriya Mallick, riep bij een partijbijeenkomst TMC-leden op om niet met mensen uit linkse partijen zoals de CPI(M) te trouwen of zelfs maar om te gaan. Door met hen thee te drinken of naar de markt te gaan, zouden TMC-leden geestelijk verzwakken en niet met volle kracht de strijd kunnen aanbinden met de CPI(M), om die partij te isoleren na het '34 jaar lange wanbestuur'. Van binnen en buiten de coalitie werd geschokt gereageerd op deze uitspraken, die Banerjee niet corrigeerde en die Mallick niet terugnam.
Banerjee snoerde critici resoluut de mond. Moleculair bioloog Partho Sarathi Ray nam volgens de politie deel aan een protestmars tegen afbraak van sloppenwijken en viel agenten aan. Hoewel hij zelf zei op de dag van de demonstratie niet in de stad te zijn geweest, arresteerde de politie hem een aantal dagen later. Een groep van vijftig academici uit binnen- en buitenland schreef een brief aan de Indiase premier Manmohan Singh om aan te dringen op vrijlating van de gerespecteerde wetenschapper. Pas na tien dagen kwam hij daadwerkelijk vrij.
In een ander incident werd professor Ambikesh Mahapatra van de universiteit van Jadhavpur aangevallen door TMC-leden en daarna door de politie gearresteerd vanwege een cartoon die hij van Banerjee had gemaakt en via Facebook had verspreid. Hij moest zelfs een nacht in de cel doorbrengen terwijl de aanvallers vrijwel meteen werden vrijgelaten. Ditmaal kwamen uit heel India geschokte reacties: de vrijheid van meningsuiting in 's werelds grootste democratie zou op het spel staan.
Maar Banerjee trok zich er niets van aan. Eerst vergeleek zij critici met honden. Daarna noemde zij kritische studenten op een bijeenkomst 'maoïstische opstandelingen' en liet zij de aanwezige politie foto's van hen maken. Later zei ze juist dat kritiek haar blij maakt omdat het haar naar eigen zeggen laat zien dat zij het juiste pad volgt.

  Land terug naar boeren

De grootste uitdaging voor het vervolg van Banerjee's politieke toekomst als deelstaatpremier is de economie. Zij is groot tegenstander van rechtstreekse buitenlandse investeringen in de detailhandel. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Hillary Clinton bracht tijdens haar rondreis door India speciaal een bezoek aan Banerjee om dit punt te bespreken. Buitenlandse investeerders hebben veel interesse in de grote afzetmarkt in India, die is ontstaan door de groei van de middenklasse in de jaren negentig, ook in West-Bengalen. Maar Banerjee vreest dat buitenlandse investeerders teveel macht over de deelstaat krijgen. Tegelijk zal de economie van West-Bengalen aangetast worden als er niets gebeurt.
Maar er is meer aan de hand. Een van de eerste dingen die Banerjee wilde doen als deelstaatpremier was teruggeven van land aan boeren die gedwongen waren geweest om in ruil voor beperkte compensatie hun land af te staan voor de komst van industrie bij de stad Singur.
West-Bengalen moest van de jonge garde binnen de CPI(M) moderniseren en grote bedrijven aantrekken om de economie een impuls te geven. Daartoe werden speciale economische zones (zie ook het artikel "Moderne ambities bedreigend voor boeren" in India Nu 176) aangewezen naar Chinees model. De landonteigening liep uit op een nachtmerrie voor de CPI(M). Banerjee wist veel boeren te mobiliseren. Bij de protestmarsen vielen doden door politiekogels, wat olie op het vuur van het conflict gooide. De CPI(M) moest haar plannen aanpassen en belangrijke investeerders in de deelstaat, zoals het Indiase bedrijf Tata dat er een autofabriek bouwde, haakten af vanwege het slechte investeringsklimaat dat was ontstaan. Door haar harde strijd tegen deze landonteigening toonde Banerjee zich zowel een vechter als humaan. Dat heeft haar bij de deelstaatverkiezingen van 2011 veel stemmen opgeleverd.
De teruggave van land aan boeren verliep minder soepel dan zij had gehoopt. Veel land dat werd teruggegeven, is voor langere tijd onbruikbaar voor landbouw omdat er gebouwd is en de grond vervuild bleek. Veel ander land kon nog niet worden teruggegeven vanwege langlopende juridische procedures.

  Spektakel

Banerjee is een politica met twee heel verschillende kanten gebleken, die beide samenkomen in haar koosnaam didi. Aan de ene kant is zij strijdlustig, bikkelhard en maakt zij vele vijanden, ook al lijkt zij zich daar niets van aan te trekken. Het aangaan van conflicten is vele jaren haar strategie en natuur geweest. De staccato klank die haar koosnaam didi bij het uitspreken kan hebben weerspiegelt dat treffend. Aan de andere kant is Banerjee de beminnelijke volkspolitica die dichtbij haar achterban staat en voor hen door het vuur gaat. Didi, de oudere beschermende zus. Haar uitdaging zal zijn om haar achterban, waaronder veel boeren die zij ten koste van de CPI(M) de partij binnenloodste, niet van zich te vervreemden. Uitdagingen is Banerjee altijd aangegaan, maar zelden door aardig te doen. Dat belooft meer politiek spektakel en het zal er niet saaier op worden in West-Bengalen.