Lucifers, sportschoenen, voetballen, tapijten, kleding en speelgoed: slechts een greep uit derdewereldproducten die vaak door kinderhanden gemaakt zijn. Hele bedrijfstakken in de derde wereld drijven op de inzet van kinderen. Westerse handelaren schuiven de verantwoordelijkheid af, consumenten zijn niet in staat te beoordelen of een produkt door een uitgebuit kind is gemaakt, overheden in de derde wereld zijn bang voor hun concurrentiepositie.
Volgens de ILO (Internationale Arbeids Organisatie van de VN) zijn er wereldwijd meer dan tweehonderdmiljoen kinderen tussen de vier en vijftien jaar, die dagelijks zwaar werk verrichten en daardoor niet naar school kunnen. Ze werken onder de meest moeilijke en gevaarlijke omstandigheden. Betrouwbare gegevens over kinderarbeid zijn er niet, omdat dit werk nagenoeg overal wettelijk verboden is.
Kinderen werken in de huishouding, als straatverkoper, als autopoetser of in de prostitutie. De meeste kinderarbeid vindt plaats op het platteland. Veel kinderen doen zwaar lichamelijk werk in de landbouw en op plantages. Hierbij komen ze niet zelden in aanraking met zeer giftige bestrijdingsmiddelen, waardoor ze ziek worden en soms sterven. Ook werken veel kinderen in kleine bedrijfjes, zoals weverijen en naai-ateliers. Deze kinderen hebben soms groeistoornissen door vitaminegebrek en door de houding waarin ze de hele dag moeten zitten. Tijdens het werk ademen ze kleine vezeltjes in die hun longen aantasten. Ook doen kinderen zwaar en ongeschoold werk in mijnen, steengroeven, hoogovens en chemische fabrieken.

"Ik werkte sinds anderhalf jaar in een tapijtweverij in Aral. Ik werd elke ochtend om 3 uur wakker gemaakt om te werken. We moesten doorwerken tot middernacht. Voor die tijd mochten we niet uitrusten. Als we even uitrustten of iets minder hard werkten, werden we met stokken geslagen."
Baigna, 7 jaar, werd gekidnapped in zijn geboortedorp en verkocht aan een tapijtwever. Hij had het geluk te worden bevrijd door SACCS (Zuidaziatische Coalitie tegen Kinderdwangarbeid).¹

Kinderarbeid is het gevolg van armoede en onderontwikkeling. Soms werken kinderen om hun steentje bij te dragen aan het gezinsinkomen. Ook gebeurt het dat kinderen in het geheel niet betaald krijgen voor hun arbeid, omdat hun ouders financieel in het krijt staan bij de werkgever. Het afstaan van hun kinderen is een veel voorkomende manier om schulden in te lossen. Deze zogenaamde 'debt bondage' komt neer op regelrechte slavernij. Soms zijn kinderen onder valse voorwendselen meegelokt en worden ze gevangen gehouden. De kinderen verdienen weinig en hun rechtspositie is slecht. Ze worden niet zelden uitgebuit, mishandeld en misbruikt.
Ze bevinden zich in een situatie van slavernij:

"De zevenjarige Santosh was kabbadi, een soort tikkertje aan het spelen, toen hij een jeep aan hoorde komen, iets wat zelden gebeurt in het kleine dorp in Uttar Pradesh. Drie mannen in mooie pakken kwamen uit de auto tevoorschijn. Ze gaven koekjes aan Santosh en zijn vriendjes en beloofden hen het feest van hun leven: een bezoek aan de bioscoop. Acht jaar later heeft Sandosh nog steeds geen film gezien. De kinderen waren meegegaan met de mannen. Deze hadden beloofd de kinderen weer naar huis te brengen voordat de ouders, die een paar kilometer verderop in de steengroeve aan het wek waren, weer thuis kwamen. Maar in plaats van naar de bioscoop werden Santosh en zijn vriendjes naar een plaats gebracht met de naam Handia, 300 kilometer verderop. Daar moesten zij tapijten knopen, 12 uur per dag, 7 dagen per week. Santosh heeft nog de littekens op zijn gezicht die laten zien welke wrede methoden er gebruikt worden om de kinderen harder, zorgvuldiger en produktiever te laten werken(.....). Een van de kinderen met wie Santosh werkte had besloten te ontsnappen. Hij werd doodgeschoten door de nachtwaker. Na dit incident was het toezicht op de kinderen nog strenger geworden."²

Kinderen die werken onder zware omstandigheden, zoals slavernij, prostitutie, en gevaarlijke arbeid, zijn al enige jaren een aandachtsveld binnen het Nederlandse ontwikkelingsbeleid. Op internationaal niveau zijn verdragen ondertekend die de uitbuiting van kinderen verbieden.
Sinds kort kunnen er in Nederland producten met een keurmerk gekocht worden. Deze producten zijn op een eerlijke manier gemaakt, dus niet door kinderen.

Nu wordt er wel gezegd dat kinderarbeid bittere noodzaak is. Immers voor de armen betekent kinderarbeid een broodnodige aanvulling op het gezinsinkomen. Bovendien levert het economisch voordeel op, de industrie profiteert bijvoorbeeld van de lage lonen. Voor de exportsector betekent dit dat men kan concurreren op de wereldmarkt.

Dat opheffing van kinderarbeid moreel wenselijk is staat buiten kijf. Maar ook economisch is het wenselijk: doordat in India bijvoorbeeld miljoenen kinderen geen scholing krijgen, zijn hun kansen voor de toekomst gering. Ze zullen aangewezen blijven op laag en ongeschoold werk. Hun kinderen wacht hetzelfde lot. Armoede wordt zo een spiraal waar mensen nog maar moeilijk uit kunnen komen. Dit leidt op termijn weer tot analfabetisme en een lage arbeidsproduktiviteit. Werkgevers die kinderen in dienst hebben, trekken daarmee een wissel op de toekomstige sociaal-economische ontwikkeling van hun land.

1 Uit: "SACCS bevrijdt en rehabiliteert Indiase kinderslaven", Internationale Samenwerking, juli 1995
2 Uit: "India en de Europese Unie - Handel, hulp en milieu: een contract voor de toekomst", Landelijke India Werkgroep, 1994