terug
Onderstaand artikel is gepubliceerd in: onzeWereld, september 1993      

Indiase deelstaat verschaft werk

'Recht op werk is geen instant karma'

door:
Peter Conradi

In de Indiase deelstaat Maharashtra kan iedere werkloze landarbeider bij de overheid aankloppen voor werk. Dit voor de derde wereld unieke recht is vastgelegd in de zogenaamde Employment Guarantee Act. De invoering van deze wet op nationaal niveau zou de ongeveer 250 miljoen landarbeiders-gezinnen bestaanszekerheid geven.

Pas na twee uur rijden vanaf het centrum van Bombay begint het een beetje op platteland te lijken. Eerder waren we verstrikt geraakt in de ochtendspits, langs Dharavi gereden, de grootste sloppenwijk van Azië, en waren we de gigantische pijpleidingen gepasseerd die als grote slagaders uit alle windstreken komen om water te leveren aan de tien miljoen inwoners van Bombay. Maar langzamerhand wordt de horizon ruimer en gaan akkers het landschap domineren.
Het platteland van Maharashtra. De droogte heeft het land geel doen uitslaan. Als de moesson dit deel van India bereikt, zal het landschap diepgroen van kleur zijn. Als de moesson komt...
In het begin van de jaren zeventig bleef de regen twee jaar uit. Gedreven door honger en dorst ontvluchtten toen miljoenen mensen het platteland en zochten hun geluk in de steden. Veel landarbeiders en kleine boeren verkochten hun vee voor minder dan twee gulden per stuk. De deelstaatregering reageerde met een opmerkelijk initiatief: de Employment Guarantee Act (EGA, werkgarantie-wet). Hierin werd vastgelegd dat elke ongeschoolde landarbeider in Maharashtra recht op werk heeft. Vooral in de hete en droge maanden voor de moessontijd kloppen landloze arbeiders en kleine boeren hiervoor massaal aan bij de overheid.

Griekse zuilen
Dit jaar telt Maharashtra meer dan tienduizend werkgarantie-projecten. Een groot deel daarvan betreft het aanleggen van irrigatiekanalen en waterdammen. Vlakbij het dorp Wada wordt een dam aangelegd. De setting lijkt op het decor van een science-fictionfilm. In een vallei die eruit ziet als een soort maanlandschap - begroeiing is er nauwelijks - zijn ongeveer tachtig mensen een dam aan het bouwen. In ploegen van vijf graven ze de kale helling af en dragen de aarde in schalen op hun hoofd naar de dam, vijftig meter verderop. De dam moet het regenwater langer vasthouden. Hierdoor zal de grondwaterspiegel stijgen en wordt landbouw achter de dam makkelijker. Want dat is het tweede doel van de wet: het verrichte werk moet bijdragen aan de ontWikkeling van het platteland.

Vrouwen zijn vaak in de meerderheid in de werkgarantie-projecten (foto: Piet den Blanken)
Mangi Bhagat, een pezige vrouw van 45 jaar, heeft vanaf de invoering in 1976 een beroep op de werkgarantie-wet gedaan. Samen met haar man werkt ze de helft van het jaar op de projecten. Op de tien meter hoge dam vertelt ze: 'We hebben twee hectaren grond, hier vlak in de buurt, maar dat levert niet genoeg op. De grond is niet erg vruchtbaar, het terrein te steil en er is nauwelijks water. Met de opbrengsten van ons stukje land en wat we hier verdienen, kunnen we net rondkomen.'
De hitte van de aarde brandt door m'n schoenzolen heen. Mangi, die blootsvoets is, lijkt het niet te deren. Haar man Walu, die er bij is komen staan, is minder tevreden. 'Om redelijk te kunnen leven, moet je het dubbele verdienen. Geen twintig rupees (ƒ 1,20) per dag, maar veertig. Ik zou het liefst naar Bombay gaan. Vorig jaar, toen de moesson weer eens uitbleef, had ik het bijna gedaan, maar het probleem is dat ons stukje land bij verkoop nauwelijks iets oplevert. Bovendien geeft het toch nog wat zekerheid.'
Mangi loopt alweer naar beneden om voor de zoveelste keer die dag aarde te halen. Hoe harder ze werkt, hoe meer ze krijgt uitbetaald. Het werkgarantie-project betaalt stukloon. De helling is opgedeeld in compartimenten, die door de verschillende ploegen worden afgegraven. Kolommen aarde, die als Griekse zuilen in de vallei staan, geven de grenzen van de vakken aan.
De vrouwen zijn in de meerderheid. Dat is een ander verrassend aspect van de EGA: de projecten moeten binnen een straal van vijf kilometer rond een dorpje plaatsvinden, zodat het voor de vaak aan huis gebonden vrouwen aantrekkelijker is zich in te schrijven. Daarnaast is er, als er behoefte aan is, een crèche. Op het werk wordt één van de vrouwen vrijgesteld om, met behoud van loon, voor de kinderen te zorgen.

Tamtam
De wettelijke verplichting werk te verschaffen is de kracht van de EGA. De overheid moet ongeschoolde arbeiders binnen twee weken werk geven. Lukt dit niet dan hebben die recht op een uitkering. Dit maakt het werkgarantie-programma uniek temidden van de vele andere Indiase programma's gericht op de ontwikkeling van het verarmde platteland. Zo staat het in 1989 door wijlen Rajiv Gandhi met veel tamtam gelanceerde Jawahar Rozgar Yojana (JRY) bloot aan veel kritiek.
Het programma is te centralistisch: de inhoud wordt voor het grootste deel in Delhi vastgesteld. Daarnaast loopt de geldstroom te veel langs de lijnen van de politiek (de regerende Congres Partij), zeggen critici. De dorpsleider, die het geld in handen krijgt, besteedt het soms liever aan de verfraaiing van het dorp, zoals een gemeenschapsruimte, dan werk te verschaffen aan de dorpelingen. Bovendien is het geld van de JRY bij lange na niet toereikend. Het programma zou gemiddeld slechts zestien dagen per jaar werk opleveren voor een landloze arbeider.
In Maharashtra loopt het een stuk gesmeerder. Met enige trots vertelt Ashok Basak, de hoogste ambtenaar voor de EGA: 'Op dit moment
'We zorgen altijd dat we voldoende werk hebben, anders moeten we uitkeringen betalen'
, hebben we werk voor 650 duizend mensen, terwijl er 370 duizend aan de slag zijn. We zorgen altijd dat we voldoende werk hebben, anders moeten we uitkeringen betalen.'
Iedereen is het er over eens dat door de wet op werkgarantie een sociaal vangnet is gecreëerd. De kritiek richt zich op het nut van de uitgevoerde werken. 'In de afgelopen twintig jaar heeft de EGA miljoenen verarmde plattelanders werk verschaft,' zegt Cchaya Datar, als onderzoekster verbonden aan het Tata Institute of Social Sciences in Bombay. 'Maar de aangelegde infrastructurele werken hebben niet geleid tot een structurele verbetering van het bestaan van de landarbeiders. De overheid lijkt daarin ook niet zo geïnteresseerd. Ze kijkt puur cijfermatig naar de uitgevoerde werken: de kilometers weg die zijn aangelegd, het aantal dammen, enzovoort.'
'Degenen die het meest profiteren van de werken zijn de grote boeren,' zegt Datar, 'niet de mensen die de projecten uitvoeren. Het zou beter zijn als het programma de landarbeiders en kleine boeren zou aanmoedigen hun eigen ontwikkeling ter hand te nemen. Zij moeten zelf kunnen aangeven wat voor projecten ze willen. Pas als de projecten kleiner van opzet zijn en appelleren aan de gedeelde verantwoordelijkheid voor de eigen omgeving, heb je kans dat er iets van duurzame ontwikkeling van de grond komt.'
Het herstel van de relatie tussen mens en omgeving ziet Datar als de nieuwe weg die de werkgarantie-projecten moeten inslaan. 'In plaats van 'recht op werk' zou iedere plattelandsbewoner recht moeten hebben op de 'natuurlijke hulpbronnen', zoals water, grond en bos. Neem bijvoorbeeld water. Ooit had iedereen in India daar recht op, maar in de loop der tijd hebben de grote boeren zich het water toegeëigend. De kleine boeren hebben nu geen water meer om hun land te irrigeren en zijn gedwongen te werken op een werkgarantie-project. En kijk eens hoe het platteland erbij ligt: zó droog, zó kaal. In de twintig jaar dat de werkgarantie-wet bestaat is dat alleen maar erger geworden!'

Hongerstaking
Terwijl de werkgarantie-wet in Maharashtra onder vuur ligt, wordt in twaalf andere deelstaten actie gevoerd om een 'recht-op-werk'-wet à la Maharashtra in te voeren. In de zuidelijke deelstaten Tamil Nadu en Andhra Pradesh heeft dit al tot enig succes geleid. Beide deelstaatregeringen kondigden aan in een aantal notoir droge districten experimentele werkgarantie-projecten te starten. Zo heeft de regering van Andhra Pradesh kort geleden in vijf districten proefprojecten opgezet, die overigens nog niet in uitvoering zijn.
Ook in West-Bengalen leeft de strijd om het recht op werk. Dit voorjaar hielden meer dan duizend landarbeiders voor het station van Calcutta een hongerstaking om de regering van de deelstaat onder druk te zetten. Direct politiek resultaat had het niet, vertelt Anuradha Talwar, medewerkster van Jana Sanghati Kendri (Centre for People's Solidarity), een van de organisaties die de hongerstaking had georganiseerd. 'De
Nederland enthousiast,
EG en Wereldbank terughoudend

Ook Nederland is geïnteresseerd geraakt in de 'recht op werk'-beweging in India. Bij de Landelijke India Werkgroep was het onderwerp drie jaar lang het brandpunt van allerlei acties. Een van de actiepunten: meer aandacht van Ontwikkelingssamenwerking voor dfe positie van de Indiase landarbeiders, lijkt te zijn opgepikt door minister Pronk. Begin vorig jaar bezocht een Nederlandse missie twee deelstaten om de haalbaarheid van de EGA daar te onderzoeken. Het advies was in een aantal districten proefprojecten op te zetten die later kunnen leiden tot een werkgarantieplan. Opzet is dat Nederland een 'aanvullende' financiële bijdrage gaat leveren.
   Tijdens het werkbezoek dat minister Pronk de eerste helft van augustus van dit jaar aan India (en Bhutan) bracht, stond ook het werkgarantie-programma op de agenda. Er vonden discussies plaats met onder andere het Centre for Economic and Social Studies in Hyderabad, de hoofdstad van Andhra Pradesh, en met de particuliere organisatie Young India Project (YIP) in Calcutta. YIP organiseert - met steun van FNV en Novib - landarbeiders op dorps- en districtsniveau en speelt een belangrijke rol in de strijd voor werkgarantie.
   Maar internationaal staat Nederland alleen in het enthousiasme over 'recht op werk' als ontwikkelingsinstrument. Twee belangrijke partijen, de EG en de Wereldbank, zien er weinig in. De EG heeft haar hoop gevestigd op de effecten van het structurele aanpassingsbeleid van de Indiase regering. Uiteindelijk zullen de landarbeiders ook daarvan profiteren, zo wordt geredeneerd. De Wereldbank was aanvankelijk positiever, maar het wettelijk gegarandeerde minimumloon dat in de EGA wordt uitbetaald was het struikelblok. 'Te concurrerend voor de particuliere sector,' concludeerde de Bank en haakte af.

communistische partij, die sinds jaar en dag regeert in West-Bengalen, heeft de grote vakbonden, ook die van de landarbeiders, in haar macht. Bovendien vinden de communisten dat ze genoeg hebben gedaan voor het platteland.'
In 1988 verenigden de tientallen actiegroepen zich in de National Convention for Right to Work. Uiteindelijk doel is het recht op werk in de grondwet te verankeren. Volgens sommigen zou dat 'de eerste stap zijn naar een echte Indiase revolutie: het creëren van een bestaansminimum voor allen'. Anuradha Talwar is daar wat nuchterder over: 'EGA is geen wondermiddel, geen 'instant karma'. Het belangrijkste is dat mensen op het platteland zich organiseren. Daarna zijn ze beter in staat andere rechten, zoals hogere lonen en landhervormingen, af te dwingen.'
In 1990 leek het er even op dat de nationale regering het recht op werk in de grondwet zou verankeren. Maar de regering viel en de daarop volgende kabinetten zijn een stuk terughoudender. Een grondwettelijk recht op werk zou enorme financiële consequenties hebben, zo vreest de Indiase regering. De verplichting iedere werkloze werk te verschaffen zou onbetaalbaar zijn.
Talwar is het daar, vanzelfsprekend, niet mee eens: 'Geld is niet het probleem. Er wordt nu al zoveel verkwist in allerhande plattelandsprogramma's. Als dat geld bij de juiste mensen zou terechtkomen en als de rijken iets meer belasting zouden betalen, is er ruimte voor een nationale werkgarantie-wet. Wat ontbreekt is de politieke wil.'
Op de terugweg naar Bombay passeren we een laatste werkgarantie-project. In een verlaten en heuvelachtig gebied komen we aan op een plek waar zo'n vijftig mensen bezig zijn een weg te verharden. De aarden onderlaag is al bijna gereed. Daaroverheen wordt later steenslag aangebracht en weer is Maharashtra enige kilometers verharde weg rijker. De dag ervoor vertelde Datar me dat in de beginjaren van de EGA voldoende stenen waren gehakt om tot in het jaar 2000 wegen aan te leggen in Maharashtra. In het uur dat we er rondlopen, komt er slechts één auto langs.



LIW IN 'T NIEUWS

Maatschappelijk verantwoord ondernemen

Kinderarbeid & Onderwijs

HOME Landelijke India Werkgroep

Landelijke India Werkgroep - 8 juli 2004