'Internationale sociale zekerheid en werkrecht'. In zijn boek 'De Derde Wereldbeweging' stelt Hans Beerends dat dit het gezamenlijke uitgangspunt moet worden voor de Noord-Zuidbeweging in de jaren negentig en verder. De meeste recensenten van het boek wagen zich niet aan een beargumenteerde reactie op Beerends' toekomstvisie. Gerard Oonk, stafmedewerker van de Landelijke India Werkgroep, wil graag de uitdaging van Hans Beerends aannemen en een voorzet geven voor verdere discussie, en wellicht voor een gezamenlijke actie van de Noord-Zuidbeweging.

De Derde-Wereldbeweging in Nederland heeft zich in het verleden vaak radicaal afgezet tegen de eigen westerse maatschappij. Niet alleen maakten de westerse landen geen 'ruimte voor het Zuiden', maar ons kapitalistische systeem was in de ogen van veel Derde-Wereldactivisten de hoofdoorzaak van de voortdurende ellende in de Derde Wereld. Daarom is het verrassend dat Hans Beerends, van wie menigeen toch het beeld van radicale goeroe van de Noord-Zuid-beweging heeft, in zijn boek onomwonden kiest voor de 'internationalisering van het Westeuropese sociaal-economisch systeem'. De patstelling tussen de socialistische en een kapitalistische ideologie is volgens Beerends verdwenen. De huidige tegenstelling is er een tussen behoudend en sociaal kapitalisme. Het eerste is volgens Beerends dominant aanwezig in de VS, het tweede in West-Europa.
Beerends baseert zijn visie vooral op de bekende studie 'Zorg en staat' van de Amsterdamse socioloog Abram de Swaan over het ontstaan van de verzorgingsstaat. Volgens de Swaan's onderzoek zijn sociale voorzieningen voortgekomen uit het eigenbelang van de gezeten burgerij. Door de dreiging van opstanden, misdaad en besmettelijke ziekten, ontwikkelde zich in Europa geleidelijk een systeem van gezondheids- en armenzorg. Het model dat in West-Europa ontstond, zou zich volgens Beerends nu op wereldschaal moeten ontwikkelen.
De Noord-Zuidbeweging moet, volgens Beerends, op drie fronten actie voeren om internationale sociale zekerheid en werkrecht te realiseren:
- politieke en financiële steun aan vakbonden, vrouwen- en milieuorganisaties, coöperaties en dergelijke, waardoor de armen voor hun rechten kunnen opkomen;
- wegnemen van belemmeringen (zoals protectionisme, schuldenlast, ongelijke verdeling milieugebruik, voedseldumping) om de economische voorwaarden voor het voeren van een sociale politiek te creëren;
- aandringen op een sociale politiek bij regeringen in het Zuiden door het koppelen van hulp en handel aan voorwaarden op het gebied van mensemechten, democratisering, sociaal beleid, werkgelegenheid en lagere militaire uitgaven.

Paraplu
In de bovenstaande 'fronten voor actie' zal de grote meerderheid van groepen in de Noord-Zuidbeweging zich kunnen vinden. Dat blijkt ook uit de opsomming van een breed scala van organisaties die al bezig zijn met acties die in een van de drie categorieën passen, of die met een beetje bijsturen een bijdrage zouden kunnen leveren aan het ontstaan van een 'stelsel van internationale sociale zekerheid en werkrecht'. Is dat laatste dus in feite al - wellicht onuitgesproken - het gezamenlijke uitgangspunt van de Noord-Zuidbeweging? Ik denk het niet.
Het probleem met het verhaal van Beerends is, dat hij 'internationale sociale zekerheid en werkrecht' niet definieert en specifieker uitwerkt. Het concept zelf is zeer waardevol, maar het wordt vervolgens als paraplu gebruikt waaronder elke Derde-Wereldgroep mag schuilen.
Allereerst de definitie. In mijn opvatting gaat het om een internationaal geschraagd en gegarandeerd systeem van recht op werk, inkomen en voorzieningen op het gebied van onderwijs en gezondheidszorg, dat is gebaseerd op de fundamentele rechten van de mens. Ik wil mijn opmerkingen toespitsen op het recht op werk of inkomen op nationaal of regionaal niveau en de mogelijkheden tot ondersteuning daarvan op internationaal niveau. De rol van de Noord-Zuidbeweging vloeit daaruit voort.
Wat houdt recht op werk in? Volgens de Internationale Arbeidsorganisatie van de Verenigde Naties is het 'de bevordering van volledige, produktieve en vrij gekozen werkgelegenheid'. Deze definitie houdt voor de staat geen bindende verplichting in om elke burger werk te bieden. Dat lijkt ook nauwelijks mogelijk zonder (te) vergaande staatscontrole. In West-Europa is recht op werk daarom gedeeltelijk vervangen door recht op inkomen. Toch is er bijvoorbeeld in Nederland een tendens om recht op werk weer een grotere plaats te geven, bijvoorbeeld via banenpools en het Jeugdwerkgarantieplan.

Dankzij werkprogramma's heeft India grote hongersnoden als in Afrika weten te voorkomen (foto LIW)