terug

door: Marc Broere, André van der Stouwe De war on NGO's origineel artikel Steeds vaker krijgen ngo's juridische obstakels opgeworpen. Van rechtszaken wegens smaad tot aanklachten in het kader van vaag anti-terrorismebeleid. Een nieuwe trend? Op 2 juli 2007 rijden vier vertegenwoordigers van CRIPDES, een partnerorganisatie van ICCO in El Salvador, naar een demonstratie tegen de privatiseringsplannen van de watervoorziening in hun land. Nog voordat ze daar arriveren, worden ze opgepakt door de politie. Op basis van een nieuwe anti-terrorismewet zullen ze worden vervolgd, krijgen ze te horen. Ze lopen kans op dertig jaar gevangenisstraf. Op het kantoor van ICCO in Utrecht slaat de beschuldiging in als een bom. 'Ik dacht: mijn God, wat is dit nu weer?' zegt Margot Bolwerk, relatiebeheerder Midden-Amerika van de Nederlandse ontwikkelingsorganisatie. 'We zijn projectmedewerkers en worden niet dagelijks geconfronteerd met mensen die worden opgepakt.' Samen met een aantal collega's besluit Bolwerk in actie te komen. Meteen wordt een lobby opgezet richting het ministerie van Buitenlandse Zaken, dat op zijn beurt direct het onderwerp ter sprake brengt in de Europese Commissie. Er ontstaat internationale druk op de regering van El Salvador. In acht maanden tijd nemen ICCO en Buitenlandse Zaken meer dan dertig stappen die ertoe leiden dat de beschuldiging eerst wordt afgezwakt en vervolgens ongegrond wordt verklaard. TIPS Ronald Gijsbertsen, SOMO: - Stel een gedragscode op en publiceer deze op je website - Wees transparant, maar vertel niet alles, want als een bedrijf je volledige campagnestrategie weet, hoef je die campagne niet meer uit te voeren. Je moet voldoen aan de redelijke transparantie-eisen - Als je een kritisch rapport schrijft over een bedrijf, stuur het dan ook naar dat bedrijf zelf. Zo geef je ze de gelegenheid feitelijke onjuistheden eruit te halen en dek je jezelf in - Stel een crisismanager aan als je te maken krijgt met een juridische claim: iemand die je werknemers kan ontlasten en jou kan verdedigen Margot Bolwerk, ICCO: - Creëer een early warning-systeem: zorg ervoor dat partners structureel informeren over veranderingen in wetgeving en maatregelen die zuidelijke regeringen 'stiekem' nemen, zoals het in leven roepen van anti-terrorismewetten - Investeer in goede contacten met ambassades en de ministeries van Buitenlandse Zaken en Defensie, zodat zij de regering van een land kunnen aanspreken wanneer dat nodig is 'We hebben minister Koenders bedankt en hem geschreven dat de vrijspraak een bijzonder positief signaal was in de politieke context van El Salvador', zegt Bolwerk. 'Het is duidelijk geworden dat de criminalisering van sociaal protest niet automatisch kan rekenen op de instemming van rechters. De boodschap aan de regering van El Salvador is bovendien dat vreedzaam protest geen criminele activiteit is, maar een democratische verworvenheid.' Onvrede Het voorval in El Salvador staat niet op zichzelf. Steeds vaker krijgen Nederlandse ontwikkelingsorganisaties te maken met restrictieve maatregelen tegen hun partners in het Zuiden. Regeringen in ontwikkelingslanden gebruiken daarbij bijvoorbeeld de door de Verenigde Staten ingezette strijd tegen het terrorisme om kritische organisaties het werk te belemmeren of zelfs te vervolgen. 'We merken het in de Filippijnen, El Salvador, Guatemala, Soedan, Peru, Afghanistan, Pakistan, Indonesië, Colombia en in het Midden-Oosten', zegt Bolwerk. 'Onder het mom van de War on Terror worden nieuwe wetten aangenomen die het werk van maatschappelijke organisaties bemoeilijken. Ook wordt het ons steeds moeilijker gemaakt om geld aan partnerorganisaties over te maken of om een kantoortje te openen.' Van andere Nederlandse organisaties weet Bolwerk dat ze dezelfde problemen ondervinden in de gebieden waar ze werken. Eind vorig jaar organiseerde ICCO samen met Cordaid een tweedaagse conferentie over de gevolgen van de strijd tegen het terrorisme voor het werk van ontwikkelingsorganisaties. Op de conferentie werd duidelijk stelling genomen tegen het over één kam scheren van terrorisme en kritische maatschappelijke organisaties. 'Onze ervaring is juist dat onze partnerorganisaties bijdragen aan het tegengaan van extremisme en radicalisering, omdat zij voorwaarden scheppen voor het kanaliseren van gevoelens van onvrede', aldus Bolwerk. Creatief Ook vanuit een andere hoek krijgen ngo's steeds vaker te maken met juridische obstakels. Vooral zelfbewuste, grote ontwikkelingslanden, die het economisch voor de wind gaat, lijken genoeg te hebben van de jarenlange 'bemoeienis' van westerse hulporganisaties en voeren een ontmoedigingsbeleid. Patrick Krens was tot vorig jaar regiovertegenwoordiger van Terre des Hommes in Zuid-Amerika. Hij wilde Terre des Hommes Nederland officieel registreren in Brazilië. 'Dit traject heeft enkele jaren geduurd en was alleen mogelijk door een Braziliaanse jurist in te huren met specifieke kennis over registratie van buitenlandse ngo's.' Een recente aanscherping van de regelgeving voor buitenlandse ngo's heeft de hulp verder bemoeilijkt. 'Voor een inentingsprogramma in de regio Javari wachten wij al maanden op toestemming van de federale autoriteiten', zegt Krens. 'Ondertussen wordt het leven van duizenden indianenkinderen bedreigd door een dodelijk hepatitusvirus, iets dat met een simpele vaccinatie kan worden voorkomen.' Krens kan de houding van de Braziliaanse overheid voor een deel wel begrijpen. 'Er zijn ngo's in Brazilië die door criminelen worden gebruikt als dekmantel. Het is goed dat de Braziliaanse overheid zich hiervan bewust is, maar dit mag niet ten koste gaan van oprechte en goed gefundeerde initiatieven die juist het beste voor hebben met natuur en medemens.' Ook in India, een andere opkomende macht, is een soortgelijke trend zichtbaar. Recentelijk werd een oude wet van stal gehaald om financiële transacties met donoren uit het buitenland extra strikt te monitoren. 'Voor sommige projecten betekent dit dat je creatief moet zijn binnen de juridische randvoorwaarden', zegt Krens. 'Zo was het noodzakelijk om voor onze microkredietprogramma's in Zuid-India een speciale rechtspersoon op te richten.' Cyber crime In India is het niet alleen de regering, maar ook het bedrijfsleven dat met claims komt. Dat merkten campagnevoerders van de Schone Kleren Kampagne en de Landelijke India Werkgroep toen ze in 2007 gedagvaard werden om voor de rechtbank van Bangalore te verschijnen. De Nederlandse organisaties vestigden internationaal de aandacht op de schending van arbeidersrechten bij de in Bangalore gevestigde kledingfabriek Fibres and Fabrics International. De fabriek beschuldigde daarop acht campagnevoerders van 'cyber crime', 'racistische en xenofobische handelingen' en 'smaad'. 'Organisaties gaan steeds meer juridisch te werk. Dan kun je op dat terrein ook tegenacties verwachten' Gerard Oonk van de Landelijke India Werkgroep schrok van de aanklacht: 'Op zo'n moment denk je: kunnen wij worden uitgeleverd? Gelukkig heeft Nederland geen uitleveringsverdrag met India.' Van hun advocaat kregen Oonk en zijn collega's het dringende advies om niet naar rechtszitting toe te gaan. 'De Indiase rechtbank heeft vervolgens gedreigd met een internationaal opsporingsbevel. Dit maakte het voor ons nog moeilijker om te reizen. Het klinkt allemaal heftig, maar in India is smaad dan ook een vrij ernstig vergrijp. Je kunt er twee jaar celstraf voor krijgen.' De affaire dreigde hoog op te lopen toen tijdens een staatsbezoek van koningin Beatrix de Indiase minister van Economische Zaken verklaarde dat hij niet gediend was van de 'onjuiste rapportage' van de Nederlandse ngo's. Uiteindelijk moest oud-premier Lubbers eraan te pas komen om te bemiddelen. Bangalore heeft dankzij Lubbers nu een ombudsman waar arbeiders en vakbonden terecht kunnen met hun klachten en in ruil hiervoor heeft de Schone Kleren Kampagne haar acties stopgezet. Gerard Oonk heeft achteraf geen spijt van de manier waarop zijn organisatie de zaak heeft aangepakt. 'We zijn altijd uiterst zorgvuldig geweest en dan moet je ook volhouden, vind ik. Als we hadden opgegeven, was dat een flinke opsteker geweest voor meer bedrijven die ngo's de nek willen omdraaien.' Agressie Toch nopen deze juridische zaken de internationale hulpgemeenschap en campagneorganisaties tot een andere strategie. 'Ik bespeur een toenemende assertiviteit bij landen als India', zegt Gerard Oonk. 'Zo van: we laten ons toch niet de les lezen door dit soort kleine organisaties. Het zal me dan ook niet verbazen als dit in de toekomst nog een keer gebeurt.' Ook Ronald Gijsbertsen van Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO), beaamt dat. 'Je ziet nu al dat ngo's sinds de affaire met de Schone Kleren Kampagne steeds beduchter worden', zegt hij. Gijsbertsen heeft er ook wel een verklaring voor. 'Tot een aantal jaar geleden waren de campagnes misschien feller en de strijd harder. Tegenwoordig gaan ngo's steeds meer juridisch te werk. Dan kun je op dat terrein natuurlijk ook tegenacties verwachten. Vroeger werd door bedrijven die kritiek kregen, eerst en vooral geïnvesteerd in corporate communication. De boodschap was dan vaak dat het wel meeviel of dat het bedrijf juist een heleboel goede projecten had. De reactie van een aantal multinationals is nu veel agressiever. Waarom zouden ze achteruit verdedigen in plaats van vooruit?' Voor SOMO hebben juridische risico's geleid tot het meer expliciet maken van haar zorgvuldigheidsbeleid. 'In dit beleid staat bijvoorbeeld dat we te allen tijde de hoogst mogelijke zorgvuldigheid toepassen in ons onderzoek. Daarbij hoort ook dat we onze bronnen checken en bedrijven de mogelijkheid bieden tot wederhoor, om feitelijke onjuistheden uit onze rapporten van bevindingen te corrigeren. Ik voer tegenwoordig ook jaarlijks overleg met een smaadadvocaat om te kijken of ons beleid nog actueel is. Door zelf volgens redelijke maatstaven transparant te zijn over doelen, werkwijze en resultaten en daarop aanspreekbaar te zijn, kunnen juridische risico's ondervangen worden.' Ook ICCO moet zich meer aan de recente ontwikkelingen in de wereld aanpassen, vindt Margot Bolwerk. 'Nu zijn we nog te afhankelijk van de persoonlijke goodwill van mensen. Bij ICCO is geen bewust gecreëerde capaciteit voor wat we in El Salvador hebben meegemaakt.' Eigenlijk heb je mensen nodig die zich hier veel intensiever mee bezighouden, vindt ze. 'Niet alleen politieke, maar ook juridische medewerkers die nauwkeurig de ontwikkelingen volgen in de gebieden waar ICCO werkt, en die onderzoeken wat bijvoorbeeld anti-terrorismewetgeving doet met onze partners. Het is erg belangrijk dat we enerzijds zien wat er speelt en anderzijds ook pro-actief kunnen zijn om op ontwikkelingen in te spelen.'

terug LIW in de pers Schone Kleding HOME Landelijke India Werkgroep

Landelijke India Werkgroep - 15 februari 2011