door:
Jan-Willem Wesselink
De echte kosten van goedkoop Aziatisch natuursteen
Er is veel mis met de arbeidsomstandigheden waaronder natuursteen wordt gewonnen. Kinderarbeid, lage lonen, verkapte slavernij, volgens
deskundigen komt het allemaal voor en veel ook. Reden voor een boycot? Nee, vinden betrokkenen. Maar gemeenten moeten niet langer voor
een dubbeltje op de eerste rang willen zitten. ‘Inkopers bij gemeenten kijken alleen maar naar de prijs.’
Natuursteen was tot zo’n jaar of tien geleden een absoluut luxe product.
Het werd gebruikt voor dat ene speciale pleintje in de binnenstad dat net
dat beetje extra moest hebben. Dat gold zeker in Nederland, waar het
vrijwel niet in de bodem te vinden is. Maar de laatste jaren kan elke stad
en elk dorp zich natuursteen permitteren. Niet alleen in de binnenstad,
maar desgewenst ook daar buiten. Reden: het materiaal is in met name
Aziatische landen als China en India de helft goedkoper dan in Europa. En
aangezien de Aziatische leveranciers steeds beter begrijpen welke kwaliteitseisen
hun Europese klanten stellen, doet het materiaal kwalitatief vrijwel
niet meer onder voor Europees natuursteen.
Het probleem: lage lonen, verkapte slavernij, kinderarbeid
Maar voor niets gaat de zon op. Volgens Pauline Overeem van de
Landelijke India Werkgroep is een groot deel van de uit Azië afkomstige
natuursteen besmet. ‘Als je een willekeurige lading natuursteen koopt, zonder
je te verdiepen in de achtergrond van de groeve, heb je 90% kans dat
de steen is gewonnen onder arbeidsomstandigheden die niet voldoen aan
de internationale eisen van de International Labour Organization, de ILO.’
De Landelijke India Werkgroep liet, samen met onder andere de Stichting
Natuur en Milieu, onderzoek doen naar de sociale omstandigheden rond
de winning van natuursteen in India, één van de grootste natuursteenleveranciers
ter wereld. Daaruit komt een ontluisterend beeld naar voren waarin
lage lonen, verkapte slavernij en kinderarbeid centraal staan. Een beeld dat
ook wordt uitgedragen door de grote Britse leverancier Marshalls. Op zijn
weblog vertelt marketing director Chris Harrop over zijn reizen naar India:
‘In een illegale groeve zie ik zie een jongen van elf jaar met een hamer aan
het werk. Hij heeft voorbeelden van de maten waarin hij stenen moet hakken.
Hij wordt per stuk betaald en hij werkt de hele dag, totdat hij een grote
|
De sector doet nu al aan zelfregulering
>> In november 2005 is de Werkgroep Duurzame Natuursteen opgericht
door maatschappelijke organisaties in samenwerking met het
bedrijfsleven.
>> De kern van deze Werkgroep Duurzame Natuursteen wordt
gevormd door de Algemene Bond van Natuursteenbedrijven ABN;
de bedrijven Opreij-Beisterveld en Feikema; de Landelijke India
Werkgroep, Natuur en Milieu, CREM en SOMO. Ook MVO Nederland,
COS Limburg en het Limburgse bedrijf RMP Grafmonumenten zijn
nauw betrokken.
>> Doel is het volgens Pauline Overeem van de Landelijke India
Werkgroep het nemen van ketenverantwoordelijkheid door alle ketenpartijen.
Dit zijn in Nederland vooral de gemeenten, maar daarnaast
ook de natuursteenbedrijven zelf.
>> Dit resulteerde in het opstellen van een gedragscode voor de internationale
toeleveringsketen van natuursteen en natuurstenen producten.
De Werkgroep test in 2007 deze gedragscode bij twee natuursteenketens
van Nederlandse bedrijven in India en China. Najaar 2007
wordt de finale gedragscode breed bekend gemaakt voor sector, markt
en publiek via beurzen en symposia. Vanaf 2008 gaat de Werkgroep
samen met bedrijven en overheden in Nederland en in ontwikkelingslanden
aan de slag met het opzetten van duurzame natuursteenketens.
>> Einddoel is om in 2010, maar liefst eerder, voldoende duurzame
natuursteen te kunnen leveren om aan de vraag te kunnen voldoen.
>> De Werkgroep Duurzame Natuursteen roept andere partijen op om
mee te doen. Meer informatie via telefoonnummer 030-2321340.
|
|
stapel heeft die wordt opgehaald door de verzameltractor die het naar de
sorteerplaats brengt. Hij verdient 70 roepies (1,20 euro) per dag, als hij
tenminste geluk heeft en genoeg materiaal vindt dat hij op maat kan slaan.’
Marshalls is overigens één van de partijen die het probleem heel serieus
neemt, dat blijkt niet alleen uit Harrops blog, het bedrijf levert ook daadwerkelijk
duurzame natuursteen. Ook de Nederlandse leveranciers erkennen
het probleem. Marco Schöhage van Michel Oprey & Beisterveld natuursteen
werkt alleen met leveranciers die hij vertrouwt. ‘Wij eisen van onze leveranciers
dat er onder goede arbeidsomstandigheden wordt gewerkt. Dat controleren
we ook. Maar het is al een stuk lastiger om hún leveranciers weer
te controleren. Onze controles nemen ook niet weg dat we steeds weer
nieuwe problemen constateren. Het probleem leeft totaal niet in China en
India. Al met al word ik niet gelukkig van de hele situatie.’
Terug naar het probleem. In het rapport van de India Werkgroep staat letterlijk
dat kinderarbeid een normale zaak is in de groeves in India. ‘Kinderen
beginnen met werken, lang voordat ze veertien jaar oud zijn en moeten
vaak gevaarlijke taken verrichten.’ Volgens Overeem is dat echter niet het
enige probleem. ‘Kinderen worden vooral ingezet in de verwerkende industrie.
In veel mijnen kom je helemaal geen kinderarbeid tegen, omdat ze
het werk niet kúnnen verrichten. Daar zie je andere problemen als extreme
werktijden, slechte arbeidsomstandigheden en hongerlonen.’ Om direct toe
te geven dat het lastig is om daar één iemand de schuld van te geven. ‘In
de Indiase deelstaat Rajahstan wordt de landbouw geteisterd door droogte.
Om toch wat te verdienen, trekken de boeren naar de groeves, ze hebben
geen alternatief. Daar werken ze voor weinig geld, want voor hen tien
anderen. Als ze meer geld nodig hebben, kunnen ze dat lenen. Niet van de
bank, maar van de werkgever. Die werkgever vraagt woekerrentes, werknemers
werken vanaf dat moment in feite om hun schuld af te betalen. Ze
hebben niet langer de keuze om een andere baan te zoeken. Dat doen die
mensen natuurlijk zelf, maar ze hebben geen keuze en weten niet beter.
Maar eigenlijk is het verkapte slavernij. Ik hoor uit China dezelfde praktijken.
In totaal gaat het om miljoenen mensen die lijden onder deze slechte sociale
omstandigheden.’
Nuances
Maar Overeem is ook de eerste die toegeeft dat het probleem complex
en ondoorzichtig is. Niet voor niets waarschuwt het rapport van de India
Werkgroep voor het al te letterlijk interpreteren van tabellen en figuren. Ook
Schönhage denkt in nuances: ‘Er gebeuren veel slechte dingen, maar tegelijkertijd
komen delen van China en India tot ontwikkeling door de natuursteen
die Europeanen er kopen. In sommige gevallen is de productie in
een paar jaar tijd vervijfvoudigd. Daarvoor zijn moderne fabrieken gebouwd
waar wordt gewerkt onder de arbeidsomstandigheden die wij verlangen.
Het is ook niet zo dat de Chinezen of Indiërs niet willen, maar je kunt niet in
één keer alles veranderen, hoewel wij er wel telkens om vragen. Sommige
Chinese mijnen bestaan al 900 jaar. En dan komen wij en dan moet alles
anders. Dat is natuurlijk vreemd. Aziaten hebben razendsnel onze technische
eisen overgenomen en zijn ook best bereid om onze maatschappelijke
eisen te accepteren, maar dat moet wel worden betaald. Als de arbeidsomstandigheden
moeten verbeteren en de salarissen moeten stijgen, dan kost
dat meer geld. En dat moet de opdrachtgever wel willen betalen.’
Eén van de hoofdoorzaken: het prijsbeleid van overheden
Maar de opdrachtgever wil heel vaak niet, merkt Schönhage. ‘In de natuursteenhandel
werken twee prijsmechanismen. In het ene geval bepalen wij
de prijs, afgestemd op de kosten en heeft de afnemer de keuze of hij dat
wel of niet acceptabel vindt. Zo werkt het bijvoorbeeld in de consumentenmarkt.
Dan is het relatief eenvoudig om een goede prijs te betalen en dus
goede arbeidsomstandigheden bespreekbaar te maken. Maar bij leveranties
aan overheden wordt openbaar aanbesteed en dan gelden andere regels.
Het is in feite heel simpel: de overheid wil meestal als eerste de laagste prijs
en daarna dat het product voldoet aan de technische eisen. Pas in allerlaatste
instantie, als je al akkoord bent over de prijs, willen veel overheden
garanties over bijvoorbeeld de arbeidsomstandigheden. Maar soms kan dat
helemaal niet tegen die prijzen. Het is voor ons reden om niet in te gaan op
sommige openbare uitnodigingen, maar in de praktijk gaat er dan iemand
anders er met die opdracht vandoor. Op die manier houden overheden het
probleem dus in stand.’
Geen kwade opzet
Het verhaal van Schönhage wordt onderschreven door Joop Veth, kwaliteitscoördinator
bij de sector Stadsbeheer van de gemeente Dordrecht.
‘Inkopers bij gemeenten kijken alleen maar naar de prijs. Daar worden ze
ook op afgerekend. Er zijn inkopers die zo miljoenen hebben bespaard voor
hun gemeente. Aan de andere kant van het spectrum staan de technische
mensen, maar die letten alleen op harde randvoorwaarden, op productspecificaties.
De rest van de wereld is voor hen niet belangrijk, het is geen
kwade opzet, ze zijn zich gewoon niet bewust van de sociale kant van het
verhaal. In de huidige praktijk let dus niemand op sociale omstandigheden.’
Veth is daar niet blij mee: ‘Gemeenten hebben een grotere maatschappelijke
verantwoordelijkheid dan gewone burgers. Dit mag dus niet.’
Maar het gebeurt wel. Sterker nog, volgens Schönhage zijn de transportkosten
de afgelopen vier maanden bijna verdubbeld en worden deze meerkosten
afgewend op de leveranciers. ‘Gemeenten zeggen: “We hebben
toch een contract.” Dat is natuurlijk ook zo, maar in een branche waarin
zulke scherpe prijzen gelden, zet je de leverancier dan wel enorm onder
druk. Die wendt dat of af op zijn personeel of hij gaat failliet. Het is de vraag
of je dat als overheid moet willen.’ Maar waarom doet Schönhage daar nog
aan mee? Hij heeft toch ook zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid?
‘Natuurlijk, maar dan kan ik de afdeling hier wel opdoeken. Wij proberen
het zo goed mogelijk te doen, echter onder de huidige omstandigheden is
dat niet gemakkelijk. Bovendien, stel dat wij stoppen met de handel met
Azië, dan moeten we ook goed kijken naar de Europese mijnen. Ook daar
gebeuren dingen die niet aan onze Nederlandse eisen voldoen. Dat is geen
reden om niets te veranderen in Azië, maar het zet het wel in het juiste
perspectief.’ Ook Overeem van de India Werkgroep is niet voor het stoppen
met de handel met Azië. ‘Een boycot lost niets op. Betere prijzen betalen
doet dat wel en het opzetten van een goed systeem om er zeker van te zijn
dat het geld ook bij de doelgroep terechtkomt.’ En zo heel veel extra geld
hoeft dat niet te kosten, blijkt uit onderzoek van het Duitse onderzoeksbureau
Südwind. Volgens dit bureau komt slechts een paar procent bij de
mensen in de groeve terecht. Als dat bedrag wordt verdubbeld, is dat in
de eindprijs maar van geringe invloed. Onderzoeker Friedel Hütz-Adams:
‘Maar het is lastig de prijzen te verhogen, want juist door de lage lonen is
Aziatisch natuursteen zo aantrekkelijk.’
De oplossing: hogere prijzen en een keurmerk
In Dordrecht werd in 2004 het Statenplein opnieuw bestraat. De gemeenteraad
eiste op voorhand dat daar alleen duurzaam verantwoorde natuursteen
voor werd gebruikt. Veth: ‘Wij hebben het toen in het bestek opgenomen.
Bij de aanbesteding moesten formulieren worden overlegd, waaruit bleek
dat het materiaal aan onze eisen voldeed. Dat is gebeurd, we kregen
fraaie Chinese papieren met veel stempels en een vertaling in het Engels.
Opvallend genoeg kregen we voor het werk maar twee inschrijvingen, terwijl
het toch om een fors bedrag ging.’ Volgens Schönhage zou het zo altijd
moeten. ‘Als duurzaamheidseisen in het bestek worden opgenomen weet je
van tevoren waar je aan toe bent.’
Toch is Veth niet helemaal tevreden met de 2004 gevolgde procedure. ‘Ik
heb geen idee hoe betrouwbaar die papieren uit China zijn. Wij hebben het
er toen bij gelaten, maar je zou eigenlijk meer zekerheid wensen, bijvoorbeeld
in de vorm van een keurmerk waaruit blijkt dat het voldoet aan de
Europese voorschriften. Honderd procent zeker ben je nooit, maar in deze
markt kan het veel beter dan nu gebeurt.’ Schönhage is het daar mee eens
en wil daar ook zijn verantwoordelijkheid in nemen: ‘De hele keten is verantwoordelijk
voor dit probleem, producenten, leveranciers én afnemers. Als we
echt wat willen veranderen, moeten we dat ook echt met z’n allen doen.’
Download hier het hele artikel in pdf!
N.a.v. dit artikel: Ook kinderarbeid bij natuursteenproductie (De Volkskrant, 17-8-2007)
|
terug
Landelijke India Werkgroep - 16 augustus 2007