Na de vakantie weer naar school? Zonder vakantie doorwerken, zul je bedoelen. Dat geldt wereldwijd voor zo'n 250 miljoen kinderen. Daarom maakt menig organisatie zich hard voor 'kinderarbeidvrije' producten; Fair Play op de Spelen is het meest recente voorbeeld. Doel: kinderen de fabriek uit, natuurlijk. Maar hoe voorkom je dat ze vervolgens in de prostitutie belanden?

Tips tegen kinderarbeid Teken de petitie op www.stopkinderarbeid.nl. Kinderen kunnen de quiz doen. Ook kunnen ze zich opgeven voor de teken- en knutselwedstrijd en voor opvoering van de musical Nando met hun klas. Download protestbrieven op www.schonekleren.nl en stuur ze naar verdachte bedrijven. Geef je op voor de actie Schone Kleren Gemeente en spreek gemeenten aan op hun rol als voorbeeldconsument. Koop van bedrijven die meedoen aan de Fair Wear Foundation, je vind ze op www.fairwear.nl. Let verder op het Fair Trade, Max Havelaar of Utz Kapeh keurmerk.

Wat er kan gebeuren als kledingmerken opeens niets meer afnemen van een leverancier die wordt verdacht van kinderarbeid, bleek in de jaren negentig in Nepal. Tegenstanders van kinderarbeid drongen toen aan op een wereldwijde boycot van vloerkleden die door kinderen met de hand werden geknoopt. Veel Nepalese producenten reageerden hierop door alle kinderen te ontslaan. Het resultaat was volgens Unicef dat tussen de 5.000 en 7.000 meisjes in de prostitutie terechtkwamen. De goedbedoelde campagne schaadde uiteindelijk juist degenen die ze had willen helpen.

Halfbakken oplossingen
"Door kinderen uit de fabriek te halen, krijg je ze inderdaad nog niet automatisch in de schoolbanken," vertelt Mario van de Luytgaarden, beleidsmedewerker bij FNV Mondiaal. "Waarom laten ouders hun kinderen werken in plaats van ze naar school te sturen? Vooral door armoede, gebrek aan goed en toegankelijk onderwijs en de sociale norm dat kinderarbeid heel normaal is. Wil je kinderen op school krijgen, dan moet je dáár wat aan veranderen." In de campagne 'Stop kinderarbeid: School, de beste werkplaats' legt FNV dan ook nadrukkelijk de link tussen kinderarbeid en onderwijs.
Investeren in onderwijs en tegelijkertijd soms kinderarbeid toelaten, of strijden tegen kinderarbeid en niet investeren in onderwijs, zijn volgens FNV beide halfbakken oplossingen waarmee je geen structurele verandering teweeg brengt. Daarnaast moet je ook iets doen om de kinderen ook daadwerkelijk naar school te krijgen, als ze eenmaal de fabriek uit zijn. "Er moet gewerkt worden aan een nieuwe norm, die stelt dat kinderarbeid niet acceptabel is en dat onderwijs het recht van ieder kind is," vindt Van de Luytgaarden.

Kinderarbeid als bijproduct...
De Schone Kleren Kampagne (SKK), die samen met FNV en Novib de campagne Fair Play at the Olympics organiseert, heeft in zijn gedragscode de bepaling 'geen gebruik van kinderarbeid' staan. Toch richt de SKK zich niet specifiek op kinderen, maar meer op het verbeteren van de arbeidsomstandigheden in het algemeen, zegt woordvoerder Marcella Kraay. "Wij zien kinderarbeid als een 'bijproduct' van slechte arbeidsomstandigheden. Daarom richten we ons op leefbare lonen, waarmee iemand zich. zelf én zijn gezin kan onderhouden. Verder ondersteunen we het recht op

Shravan Kumar (10 jaar), zit een jaar op de Saligur Child Labour School, India: "Ik werkte eerst, met mijn broer en zus, in de steenoven. Zij zijn verhuisd naar het noorden, bij de grens met Nepal. ik vond het hier zo leuk, dat ik gebleven ben. Ik eet en slaap op school, met nog wat vriendjes. Waar mijn ouders nu zijn, is geen school en je kunt er niet spelen. Je moet er altijd werken. Hier is het fijn. Je kunt hier ook cricket spelen. Sanskriet, wiskunde en Engels zijn mijn beste vakken. Ik wil minister-president van India worden. Lukt dat niet, dan dokter." (Foto: Jan Banning. Bron: FNV Mondiaal)

organisatie, door werknemers bijvoorbeeld te steunen rond een staking. Zonodig zetten we fabrikanten onder druk met protestbrieven. Onze plaatselijke contactpersonen controleren of er echt verbeteringen zijn."
Het is volgens Kraay lang geleden dat er een protestbrief over kinderarbeid werd verstuurd. "Vaak ligt dit onderwerp zo gevoelig, dat de betrokken bedrijven er snel iets aan doen als we ermee aankloppen." Investeren in onderwijs of het veranderen van sociale normen, wat FNV essentieel vindt, rekent de SKK niet tot haar takenpakket.

... of noodzakelijk kwaad?
Gelukkig doet het ministerie van Buitenlandse Zaken dat dan weer wél: het steunt het basisonderwijs in ontwikkelingslanden. In 2007 moeten de uitgaven voor basisonderwijs zelfs ongeveer 15% uitmaken van het totale Nederlandse budget voor ontwikkelingssamenwerking. Maar tegelijkertijd ondersteunt het ministerie via projecten óók informeel onderwijs, vaak parttime of 's avonds. En bij die vormen van onderwijs blijft kinderarbeid gewoon mogelijk. Van de Luytgaarden (FNV) vindt dat geen goede combinatie. "De Nederlandse overheid gaat er ten onrechte van uit dat veel kinderarbeid een 'noodzakelijk kwaad' is; kinderen moeten werken om bij te dragen aan

Jonge arbeidster in een baksteenfabriek in India (Foto: Jan Banning)

het overleven van de familie." Volgens Van de Luytgaarden geef je hiermee de boodschap af dat kinderarbeid normaal is. Het recht op onderwijs concurreert dan met het recht op overleven. "Terwijl het juist zo belangrijk is dat die norm doorbroken wordt!"
"We vinden kinderarbeid helemaal niet normaal," reageert een woordvoerder van het ministerie. "Kinderarbeid moet ook eigenlijk helemaal niet bestaan, maar je kunt het alleen uitbannen als je accepteert dat het een langdurig en geleidelijk proces is. Dus steunt het ministerie via Unicef alleen werkgevers die kinderen de tijd geven om naar school te gaan."

Structurele verbetering
De aandacht voor onderwijs ontbreekt bij de Fair Wear Foundation (FWF), waarbij o.a. vakbonden, werkgeversorganisaties en maatschappelijke organisaties - ook Goede Waar & Co - zijn aangesloten. Wél verbiedt de sociale gedragscode van de FWF kinderarbeid. Als dat voorkomt bij hun toeleveranciers, moeten de deelnemende bedrijven verbeteringen doorvoeren en ze inspecteren. Daarna volgen er onaangekondigde controles van de FWF. "Je kunt niet verwachten dat bedrijven die zich aansluiten in één keer geweldige arbeidsomstandigheden bij hun toeleveranciers aantreffen," zegt woordvoerder Petra Wijnholds. "Maar als het goed is worden de arbeidsomstandigheden zo wel structureel beter. En misschien wel het belangrijkste: de aangesloten bedrijven laten hun toeleveranciers bij problemen niet zomaar vallen."

Stem laten horen
Wat kun je als consument doen om kinderen uit de fabriek en in de schoolbank te krijgen? Kritisch blijven en je stem laten horen, volgens Van de Luytgaarden (FNV). Dat kan op veel verschillende manieren: zie het kader.